Чатыр-Тау

Википедия деп сайттан
Чатыр-Тау
Кол медээлел
Туружу
54°53′00″ с. ш. 53°11′00″ в. д.HGЯO

Чатыр-Тау (татар дылдан — «Чадыр-Даг») — даг, комплекс профильдиг регионда бойдустуң күрүне заказниги[1], Татарстанның[2][3][4] эң бедик тус черлериниң бирээзи. Ооң бедии болза 321,7 м, дагның ийиАзнакаево хоорайдан 7 км шөйлү берген.

Чатыр-Тауну географтыг карталарда чамдыкта сыннар кылдыр демдеглеээр (Татарстанда чүгле ону сын деп санаар), ынчалза-даа шынында тывылганындан останец дээр, чүге дизе ландшафт тектониктиг көдүрүлге дээш эвес, а долгандыр турар узун чоогаларның буступ, тоглааны дээш сын хевиринче кирген[5][6].

Фауна[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Чатыр-Тау. Тарбаганнар

Ийниң даг эдээнде биле ооң чанында черлерде бөдүүн (хову) тарбаганнары, база бөдүүн Ellobius(орус. Обыкновенный слепышонок), Эверсманның чолдак-ою, куу чолдак-ой и хову пеструшказы, ынчалдыр оларга Чатыр-Тау — ареалының соңгу кызыгаары болган[7][8].

Төөгү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

XVIII чүс чылда дагның белинден чес казып турган. П. С. Паллас, 1772 чылда мооң чанындан эртип бар чыткаш, мынча деп бижээн: «Чалпыдан 10 верст эрткеш, Сугоят хемниң чанында суурга келдивис, а хемниң эриктери кызыл илден тургустунган, ол чугай даштарын каъттарын кырындан агып турган. Мында Уфяннар, Казань татарлары чурттап турар, ында мечетьтиг улус болган. Оон ырадыр чорза, биче Сугоятка келгеш, Сапей аулга (Сапей ауль), мечетьтиг улуг Татар суурга, Вердшель хемге (ооң ады бир Башкирге тураскааткан, а ооң салгалдары ам-даа ол дээш чурттап турар хевээр) четтивис. Ук чуртта оруктуң солагай талазында болгаш үстүнде айыткан суурндан дорт чөөн талада бедик каъттарлыг даг көстүп турар, ол өске бедик Шатырь-Тауга өжегээр көдүрлүп бедий берген…» Дыңзыы диңмирээшкин дивейн Паллас дагның кырынче үнгеш, ооң бир адырларының аразынга турган чес руднигинге барып четкен[9].

Чатыр-Тау комплекс үнелиг күрүнениң бойдус заказниги деп 2005 ч. июль 18-те Татарстан Республиканың Министрлер Кабинединиң N 353 дугаарлыг Постановлениезинде "Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля «Чатыр-Тау» тодараткан[1].

Чатыр-Таунуң барыын ийи хөй санныг штольнялар-биле шыптынган. Кадастрже 57 штольня киирген, ында шахталар болгаш разведкаларның он-он ажыг оңгарлары болгаш төгүлген үттери бар деп демдеглеээн. Арга зоназында турар ында бар кезекте штольняже кирер ажык болгаш суглуг кирим бар болган.

Тоолчургу чугаа-биле алырга, Емельян Пугачев үк дагга шерии-биле турган; шак ындыг чугааларда болза, даг кырында ам-даа үрелбээн ажыглап болур чепчек-боо суп каан куйлар бар деп турар[10].

Чатыр-Таунуң белдери парапланеристтерге ужударынга эптиг болгаш, дыка солун болуп турар[11].

Ссылки[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. 1,0 1,1 Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля "Чатыр-Тау" (с изменениями на 2 мая 2012 года) (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  2. Чатыр тау (Шатер гора) – самая высокая точка Татарстана (Азнакаевский район) (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  3. Республика Татарстан – общая информация, достопримечательности (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  4. Чатыр-тау: самая высокая точка Татарстана (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  5. Сементовский В. Н. и др. РЕЛЬЕФ ТАТАРИИ. Казань 1951 г. — СПЕЛЕСТОЛОГИЯ И ПОДЗ.ПРОСТРАНСТВА — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo (орус). pro-speleo.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  6. Воробьев Н. И. Основы физической географии Татарской АССР. Казань, 1936 — КРАЕВЕДЕНИЕ И АРХЕОЛОГИЯ — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo (орус). pro-speleo.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  7. Чатыр-тау: самая высокая точка Татарстана (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  8. Чатыр тау (Шатер гора) – самая высокая точка Татарстана (Азнакаевский район) (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  9. Чатыр-Тау — первые исследования весенне-летнего сезона ТКСЭ-2008 — 14 Мая 2008 — PRO Speleo (орус). pro-speleo.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  10. Гора Чатыр-Тау — Официальный сайт г. Азнакаево, погода, карты города, расписания (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  11. ПАРАГЛАЙДИНГ в Казани (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).