Эрги түрк бижии

Эрги түрк бижик (Көк-түүрк бижии, Орхон бижик болгаш Орхон-Эне-Сай бижии деп база адаттынар) дээрге амгы өйнүң 8-13 чүс чылдарында эрте түүрк күрүнелерниң девискээрлеринге эрги түүрк дылдың бижии кылдыр ажыглаттынып турган бижик.

Орхон хемниң эриинден тывылган бижиктер биле Эне-Сай эриинден тывылган бижиктерниң графиказында болгаш дылында дүүшпестер хөй. Эне-Сай бижиин Орхон бижиктеринден улуг назылыг деп турар. Тывада Орхон бижиктери чок, чүгле Эне-Сай бижиктеринге хамааржыр каш аңгы хевирлери бар^[1].

Теҥри (дээр) дээр дыл эрги түрк бижии.

Таблица символов[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Орхон-Эне-Сай үжүглел (делгерээн өйүнде)
Ажыглалы			Кириллик үжүк дүгжүрү болгаш адаары
ажык үннер			А, Э		/a/, /e/
			Ы, И		/ɯ/, /i/, /j/
			О, У		/u/, /o/, /w/
			Ө, Ү		/ø/, /y/, /w/
ажык эвес үннер	ажыглалы	(¹) — кадыг, (²) — чымчак ажык үннер биле	Б¹	/b/	Б²	/b/
			Д¹	/d/	Д²	/d/
			Г¹ (Ҕ)	/g/	Г² (Ғ)	/g/
			Л¹	/l/	Л²	/l/
			Н¹	/n/	Н²	/n/
			Р¹	/r/	Р²	/r/
			С¹	/s/	С²	/s/
			Т¹	/t/	Т²	/t/
			Й¹ ³	/j/	Й² ³	/j/
		чүгле (¹) — Қ биле чүгле (²) — К биле	Қ	/q/	К	/k/
		шупту ажык үннер биле	-Ч		/ʧ/
			-М		/m/
			-П		/p/
			-Ш		/ʃ/
			-З		/z/
			-Ң		/ŋ/
	катышкан үннер	+ ажык үннер биле	ИЧ, ЧИ, Ч		/iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
			ЫҚ, ҚЫ, Қ		/ɯq/, /qɯ/, /q/
			ОҚ, УҚ, ҚО, ҚУ, Қ	/oq/, /uq/, /qo/, /qu/, /q/	ӨК, ҮК, КӨ, КҮ, К	/øk/, /yk/, /kø/, /ky/, /k/
		+ ажык эвес үннер биле	-НЧ		/nʧ/
			-НДЖ		/nʤ/
			-ЛТ, -ЛД		/lt/, /ld/
			-НТ, -НД		/nt/, /nd/
сөс аңгылакчызы			чок
(-) — чүгле сөс төнчүзүнде ажыглаттынар (³) — чамдык таварылгаларда Ч, ДЖ кылдыр база номчуп, бижип болур