Чойган
| Чойган | ||||||||||||
 Ак чойганtypus. Общий вид взрослого дерева. (Тюринген Аргазы, Германия) | ||||||||||||
| Эртемде классификациязы | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Делегей чергелиг эртемде ады | ||||||||||||
| Дочерние таксоны | ||||||||||||
| ||||||||||||
Чойган (орус. пихта) чиңге бүрүлүг улуг ыяштарга хамааржыр. Тываның бедик тайгаларында хөй үнүп турар. Чойган үргүлчү ногаан турар. Унунуң узуну 30—40 м чедир, дорт, чиңгезимээр, адырларлыг, карты кара-куузумаар, тас, доора бичии сыгыгларлыг, будуктары сарыгзымаар, куу өннүг, бүрүлери чиңге, сырый, чымчак, тайгыр, аксымаар шыйыглыг. Чочагайы шиви чочагайындан узун шөйбек хевирлиг, өрү угланган, узуну 5—9 см, чаа үнген чочагайы кызыл-бора өңнүг, сөөлүнде өңгүр-хүрең апаар. Үрезини хавык иштинде чоруур, ооң чүзүнү өңгүр кызыл-куу өңнүг. Май сөөлзүредир июнь айның эгезинде чечектелир, үрезини августа быжар, а сентябрь—октябрь айларда төктүп бадар.
Чойганның бүрүзүнде болгаш аныяк будуунда эфирлиг үс — 3,09—3,27%, ооң тургузуунда: борнилацетат, борнеол, камфен, чойганның чөвүрээзинден скипидар алыр, оон аңгыда дитериен, спирт, абиенол, абиетин болгаш неоабиетин кислоталары бар. Чойганның чаа бүрүзүнде аскорбинниг кислота—0,32% чедир бар. Ооң бүрүзүн, картын болгаш аныяк адырларындан эфирлиг үстү үндүрүп ап болур.
Чойгандан алдынган эмнерни төп нерви системазының ажылын экижидеринге, чүректиң ажылын күштелдиреринге, ол ышкаш далар аарыглар үезинде, чүректиң суларап, баксыраарынга, хораннанганда дээш өске-даа аарыглар үезинде медицинада калбаа-биле ажыглап турар. Ол ышкаш миозит, чүс, неврит аарыгларынга чаар эм кылдыр ажыглап турар. Чаа бүрүлерин хайындыргаш, витамин четпестээр үеде хереглээр.
Улус ооң картын хоочургай чөдүлге, өл-шык, соокка кагысканда болгаш кештиң янзы-бүрү балыгларынга ажыглап турар.
Демдеглелдер
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Дөзү
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Моңгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"