Тыва Республика

Википедия деп сайттан
(Тыва арындан шилчээн)
Тыва Республика

Flag of Tuva.svg Coat of arms of Tuva.svg
Тываның тугу Тываның сүлдези
Тыва Республика Россияның картазы
Төвү Кызыл
Шөлү 168 600 км²
Чоннуң саны 321 722 (2018)
Федералдыг округу Сибирь
Экономиктиг району Чөөн-Сибирь
Күрүре дылдары Тыва, Орус
Чазак
Баштыңы
Ховалыг Владислав
Тыва Республиканың
Дээди Хуралының даргазы
Даваа Каң-оол

Тыва Республика (орус. Респу́блика Тыва́) — Сибирь федералдыг округта Россия Федерациязының субъектизи, федералдыг дугаары 17. Тыва чоннуң төп чурту. Оон аңгыда орус, хакас, бурят, моол дээш өске-даа чоннар чурттап турар.

Мурнуу чүгүнде Моол, соңгу чүгүнде Хакас Республика база Красноярск крайы, барыын чүгүнде Алтай Республиказы, чөөн чүгүнде Бурят Республика-биле кызыгаарланган. Тыва Азий диптиң төвү болгаш Улуг-Хемниң бажы кылдыр санаттынып турар.

Тываның төөгүзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тываның төөгүзүн дараазында чүүлде бижээн:Тываның төөгүзү.

Тываның ыдык ырызы (Гимн)[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

2011ч. тура "Мен тыва мен" ырыны Ыдык ыры кылдыр шилээн.

(1) Арт-арттың оваазынга
Дажын салып чалбарган
Таңды, Саян ыдыынга
Агын өргээн тыва мен.

КОЖАМЫЫ

Мен — тыва мен
Мөңге харлыг дагның оглу мен.
Мен — тыва мен
Мөңгүн суглуг чурттуң төлү мен.

(2) Өгбелерим чуртунда
Өлчей тарып иженген,
Өткүт хөөмей ырынга
Өөрүп талаан тыва мен.

КОЖАМЫЫ:

(3) Аймак чоннар бүлези
Акы-дуңма найыралдыг,
Депшилгеже чүткүлдүг
Демниг чурттуг тыва мен.

КОЖАМЫЫ:

Кожууннар:[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тыва чон[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тыва чоннуң ниити саны 300 хире муң кижи болуп турар.

  • 2010 чылда Россияда чурттап турар тываларның санын 263 934 кижи деп демдеглээн. Оларның 250 муңу Тыва Республикада чурттап турар.
  • Моолда чурттап чоруур тываларның саны 3000 - 5000 муң кижи болуп турар. ССРЭ биле Моол Арат Республика аразынга кызыгаар шыйган соонда, ол тыва аймактар Моолдуң девискээринче кире берген деп база санаар. Олар колдуунда Моолдуң Баян-Өльгий, Хөбсүгүл болгаш Кобду деп черлеринде амыдырап чурттап чоруур.
  • Кыдатта чурттап чоруур тываларның саны ниитизи-биле 3 хире муң кижи болуп турар . Олар Кыдаттың Синьзянь-Уйгур автономнуг округунда Канас, Аккаба болгаш Алагак деп суурларда амыдырап чоруур.

Тывадан дашкаар черлерде тывалар база тускай чурттап турар: Моолда, Кыдатта.

Кыдатта тывалар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Моолда тывалар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кыдатта тываларның аът чарыжы

Тываже кирери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тываже кирип моорлаңар!

Тываже чүгле ужар-хеме азы автобус-биле кирер арга бар. Демир-орук чүгле Абакан хоорайга четкен болуп турар.

  • Автобустаар арга: Красноярск, Новосибирск болгаш Абакандан Кызылга чедир улуг пассажирлер сөөртүр автобустар чоруп турар. 2017 чылдың эгезинде Кызыл-Улаангом (Моолдуң Увс аймак) деп автобустар халып эгелээн. Оон аңгыда, автобустан бичежек микроавтобустар база халып турар, ындыг автобустар Сибирьниң шупту улуг хоорайларынче база чедип турар: Кемерово, Барнаул, Томск, Улан-Удэ, Иркутск.
  • Ужар-хемелээр арга: Кызылче Новосибирск, Красноярск болгаш Иркутскунуң аэропортарындан ужуп кээп болур.

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]