Ава

Ава (ие) – ажы-төлдүң, төрел-салгалдың чаяакчызы, өртемчейде эң-не буянныг кижи. Ава – ажы-төлүнүң эң-не чоок, эң ынак, эң эргим, хүндүткели болгаш хайыралыг кижизи, ыдыкшылы болгаш сүзүглели.

Тывалар ыдыктыг төрээн черлерин иениң өндүр чаагай овурунга дөмейлеп сөглээннер: ие-чер, ие-чурт, ие-хем – Эне-сай, авам аалы, авамның өө.

Аваның ажылы:

1. Ие кижиниң ажы-төлү дээш бүгү назынында амыр-дыш чок човалгазы, сагыш-сеткилиниң соксаал чок дүвүрели, уруг-дарыы чаш чорду, уйгу-дыш чок ажаалда-карактаашкыны.
2. Авазының ажалы дээнинде ажы-төлүнүң авазынга кажанда-даа төлеп шыдавазы, ооң назынында эгиттинмес, өртээ турбас, үнелеп четпес ыдык өрези дээн утка база бар. Авага энерелде төнчү чок.

Ава төрели – кижиниң ие талазындан төрел угу. Тывалар шаг-төөгүден бээрие төрели даайларын ада төрели халарындан (акыларындан) артык чоок көөр чаңчылдыглар. Ооң ужун «ава төрели алдын, ада төрели мөнгүн» дижир. Ие төрели тыртар бо чаңчыл Төп болгаш Ортаа Азия чоннарында база нептереңгей. Ук чаңчыл-сагылга эртемде «Аванкулат» деп тускай ат-биле кирген.