Адаров, Аржан Оинчинович

Аржан Оинчинович Адаров
Төрүттүнген хүнү	1932 июльдуң 15(1932-07-15)
Мөчээн хүнү	2005 июньнуң 9(2005-06-09) (72 хар)
Чурт	ССРЭ  Россия

Аржан (Владимир) Оинчинович Адаров - 1932 чылдың июль 15-те Даг Алтайның Онгудай районунуң Каярлык (амгы үеде ону «Шүлүкчүлер шынаазы» деп үнелеп турар) деп суурга малчын кижиниң өг-бүлезинге төрүттүнген. Ооң адазы малчын кижи чораан. 2005 чылдың июнь 9-та мөчээн.

Төөгүзү

Ол—Ада-чурттуң Улуг дайынының фронтуларынга эрес-маадырлыг тулчуп чорааш өлүрткен. Шүлүкчү Владимир Оинчинович дайын үезиниң кадыг-берге чылдарында школага өөренип кирген. Сөөлүнде чонунга Аржан деп шола-биле алдаржаан, ол ады «Интернаттың ачызында ортумак школаны доозуп алган мен» деп ол адыңар канчаар тыптып келген деп айтырыгга: «Москваның А.М. Горький аттыг литература институдунга бирги курску өөренип тургаш, бирги бижээн чогаалдарын демдеглеп бижиири-биле аттар шилип эгелээрге Аржан деп ат таварышкан» деп Нина Кированың интервьюзунда чугаалап турар [МТ 1985 май 31]. 1957 чылда А. Адаров Москваның А. М. Горький аттыг литература институдун дооскан. Область солунунуң тускай корреспондентизи, Даг-Алтайның ном үндүрер чериниң кол редактору база директору, СЭКП-ниң Горно-Алтайск хооркомунуң секретары бооп ажылдап чораан.

Совет үениң орус чогаалчызы, шүлүкчү, прозачы, Совет Эвилелиниң алдарлыг ажылдакчызы. Алтай чоннуң база бир улуг чогаалчыларының бирээзи, А. М. Горький аттыг литература институдунуң доозукчузу, Россияның чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнү область болгаш хоорай Советтериниң депутадынга база РСФСР-ниң Чогаалчылар съездилериниң делегадынга, 1983 чылда РСФСР-ниң Чогаалчылар эвилелиниң Даг-Алтай салбырының харыысалгалыг секретарынга сонгуткан, тус черниң билдингир солуну «Алтайдын Чолмонынга» корреспондентилеп, кол редакторунга, «Алтай Телекей» деп уруглар солунунга кол редакторунга, Алтайның ном үндүрер чериниң Даг Алтайда салбырының директорунга, СЭКП-ң Даг Алтайында хоорай комитединиң литература талазы-биле тайылбырлакчызынга, Алтайның Чогаалчылар эвилелиниң даргазынга ажылдап келген.

Шүлүктер

Эвээш эвес шүлүктер, шүлүглелдер, чечен чугаалар, чыындыларының автору, дөрт романнарның, элээн хөй шиилерни арттырган Ооң чогаалдары школаларда болгаш дээди өөредилге чеплеринде өөренип эгелээн Алтайның төп солуннарынга «Правда», «Литературная газета» удаа-дараа парлаттынып турган. Пушкинниң, Лермонтовтуң, Гогольдуң, Айтматованың, Фурмановтуң, Джалильдиң, Войничтиң, Марковтуң чогаалдарын алтай дылче очулдуруп турган. Ол ышкаш Алтай улустуң гимниң автору база алтай теледамчыдылганың эгелекчизи.

Алтай литератураның болгаш культуразының сайзыраарынга киирген улуг үлүг хуузу дээш хөрек демдээ-биле, «Улустарның Найыралы» болгаш Хүндүткелдиң ордени-биле шаңнаткан. Алтай чон бодунуң ынак чогаалчызы Аржан Адаров 2005 чылдың июнь 9-та мөчээн.

Чогаал ажылы

Чогаал ажылын А. Адаров 1951 чылда эгелээн. Алтай дылда «Чүректиң ыры», «Күскү хат», «Хүнге чоок чер», «Көшкүн чон», «Даартагы эртен», «Терээн черимниң салымы», «Хүннээрек Алтай», «Алтай — алдын оран», «Кижилерге сөглээн сөс», «Ынакшылым өлбес» деп шүлүктер номнарын, «Чанган дуруяалар», «Сорулга», «Улуг өртемчейже орук» деп тоожулар болгаш чечен чугаалар чыындыларын парлап үндүрген. «Чиктиг кижи», «Абайымның кадайланганы» деп комедияларны бижээн.

Аржан Адаровтуң чогаалдары алтай улустуң бурунгу төөгүзү-биле болгаш амгы амыдыралы-биле тудуш харылзаалыг. Ооң шүлүктеринден меңги баштыг бедиктер, оортан шаагайнып шурап баткан шапкын хемнер, кайгамчыктыг ногаан эзимнер, көктүг шынаа лар каракка көстүп келир. Алтайның чери — шынап-ла магалыг чараш оран. Ынчангаш кижиниң сеткилиниң янзы-бүрү өңнерин илередирде бойдустуң мөңге чаагай бүдужүнуң чурумалын ажыглаан чогаалдар А. Адаровтуң шүлүктеринде хөй таваржып турар. Төрээн чер-чурт, төрел чонунга чоргаарал, амгы совет кижизиниң тургузукчу куш-ажылы болгаш ынакшыл — шүлүкчүнүң чогаалдарының кол тематиказы болуп турар.

А. Адаровтуң шүлүктерин орус дылга очулдургаш Москвага болгаш Барнаулга «Кочевники», «Живая вода», «Высокая земля», «Пусть живет кедр», «Подснежнике, «Цветы у вечных снегов» болгаш өске-даа аттар-биле парлап үндүргүлээн. Ооң чогаалдары өске дылдарже база очулдурттунган.

Ынакшыл лириказы

Адаровтуң ынакшыл лиирказынга бижиттинген шүлүктери эвээш эвес: алтай дылда «Песни сердца» деп чыындыда «Черноглазая», «Голубой вечер», «Вечером», «Тихий город мой», «Два окна», «Если ты колдунья…», «О, дорогая перед тобой…», «Провода», «Звезда моя», а тыва дылда «Мээң чүрээмде», «Даңгына», «Ынакшылдың хады», «Илби-шидилиг ыяш» дээш оон-даа өске.

Дөзү

• ...