Бавуу-Сюрюн, Мира Виктор кызы

Мира Виктор кызы Бавуу-Сюрюн
Төрүттүнген хүнү:	20 август 1956(1956-08-20) (68 хар)
Төрүттүнген чери:	Шагаан-Арыг
Чурт:	ССРЭ  Россия
Эртем сферазы:	Түрк чоннарның дылдары
Ажыл чери:	ТывКУ
Альма-матер:	КГПИ
Эртем деңнели:	филология эртемниниң доктору
Эртем удуртукчузу:	профессор Черемисина Майя Ивановна

Мира Викторовна Бавуу-Сюрюн азы Мира Викторовна Бавуу-Сүрүң (1956) — филолог, тыва дыл шинчилекчизи, профессор, Россияның тюркологтар комитединиң кежигүнү, РФ-ниң Өөредилге болгаш эртем яамызының федералдыг реестр экспертизи, Тываның күрүне университединиң Тыва филология болгаш ниити дыл эртеми кафедразының профессору, «Тюркология» деп эртем-өөредилгелиг төптүң үндезилекчилериниң бирээзи, баштайгы директору турган, дыл эртеминиң доктору, Тыва Республиканың эртем талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы, Моолдуң өөредилге талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы.

Намдары

М. В. Бавуу-Сюрюн 1956 чылдың август 20-де Улуг-Хем кожуунунуң Шагаан-Арыг хоорайга төрүттүнген. Ийи-Тал школазының 8 клазын дооскан, 1973 чылда Кызылдың №2 ортумак школазынче өөренип кирген. Кызылда күрүнениң педагогика институдунуң филология факультедин дооскаш, Тыва филология кафедразының ассистентизи кылдыр ажылдап турган. 1982 чылда ССРЭ-ниң Россияның эртемнер академиязының Сибирьде салбырының Төөгү, дыл база философия институдунуң аспирантуразынче кирип алган. 1988 чылда профессор, дыл эртемнериниң доктору М.И. Черемисинаның удуртулгазы-биле "Тыва дылдың тодарадылга конструкциялары" деп кандидат диссертациязын камгалап алган. Аспирантураны дооскаш, ККПИ-ниң филология кафедразының улуг башкызы, доцентизи кылдыр ажылдап, кафедраны удуртуп чораан. 1988 чылдан 1992 чылга чедир ККПИ-ниң өөредилге талазы-биле проректору чораан. 2006 чылдан — ТывКУ-нуң Тыва болгаш ниити языкознание кафедразының профессору. 12 чыл дургузунда (1997 чылдан 2009 чылга чедир) ТывКУ-нуң Тыва болгаш ниити дыл эртеминиң кафедразын удуртуп турган, ТывКУ-нуң «Тюркология» деп эртем-өөредилгелиг төптүң директору чораан, амгы үеде Тыва үндезин культура төвүнде эртем ажылдакчызы кылдыр ажылдап чоруур.

Ажыл-ижи

Мира Викторовна — хөй сонуургалдыг эртемден база салым-чаяанныг кижи. Хөй чылдарда тыва дылдың сөс чогаадылгазын шинчилеп чораан, дыка хөй эртем чүүлдериниң автору база электроннуг кожамыктар сөстүүнүң автору. 1994 чылда Мира Викторовна Турк дылдар ниитилелиниң чалааны-биле Анкарага (Турция) тыва дыл курстары эрттирип турган. Ооң киирген саналы-биле 2009 чылда ТывКУ-га бир дугаар гуманитарлыг эртемнерге хамааржыр Эртем-өөредиглиг төп "Тюркология" ажыттынган. Бөгүн ЭӨТ тыва дыл болгаш тыва чогаалды эртем талазы-биле шинчилээр чаа шагның төвү апарган. Мира Викторовнаның удуртулгазы-биле "Тыва дылдың электроннуг чыындызын" тургузар талазы-биле улуг белеткел ажылы чоргустунуп турар, "Тываның чогаалчыларының сайтызы" тургустунган (http://pisateli-tuvy.ru). Ооң удуртукчу салым-чаяанының ачызында ТывКУ-нуң Тыва дыл болгаш ниити дыл эртемнериниң кафедразы чылдың-на тыва дылга болгаш литератураның чидиг айтырыгларынга хамаарышкан эртем конференцияларын, семинарларны , өөредиринге хамаарышкан эртем методиктиг ажылдарны чорудуп турар. «Тыва дыл болгаш ниити дыл эртемнериниң кафедразының эртем бижимелдери", «Сургуулдарның тыва дылга болгаш литературага хамаарышкан эртем ажылдары" М.В. Бавуу-Сюрюн редакторлап үндүрүп турар. Ооң идепкейи-биле кафедра чанында тыва дылдың диалектилеринге хамаарышкан электоннуг өөредилге номнары үндүрүп кылып турар эртем-методиктиг лаборатория база ажыттынган. Кафедраны ол удуртуп турар үеде Моолдуң, Японияның, Американың, Чехияның, Турцияның, Германияның эртемденнери-биле быжыг харылзаа тургустунган. М. В. Бавуу-Сюрюн — дээди өөредилге черлеринге бир дугаар тыва дылдың лексикологиязынга хамаарышкан мергежилгелер чыындызының автору; Тыва дылдың синтаксизинге база сөс чогаадылгазынга хамаарышкан дыка хөй эртем ажылдарының автору; 60 ажыг эртем база эртем-методиктиг ажылдарның автору; 2018 чылда үнген школага 5-9 класстарга өөредилге номнарының соавтору. Моолда болгаш Кыдатта чурттап чоруур тываларның диалектилерин шинчилеп, ынаар эртем экспедицияларын кылган. Оон аңгыда Моолда чурттап чоруур тывалар боттарының дылын чидирбезин дээш, дыка улуг ажылды кылып чоруткан. Ценгел тываларынга тыва дылды өөренири-биле эге класстарга өөредилге программазын база өөредилге номнарын кылып тургузарын удуртуп турган.

Шаңнал-макталдары

• Тыва Республиканың Өөредилге болгаш эртем яамызының хүндүлүг бижии (2006, 2007)
• Россия Федерациязының Дээди профессионал өөредилгениң хүндүлүг ажылдакчызы (2009)
• Хомду аймактың хүндүлүг хамаатызы (2009)
• «ТывКУ-нуң эртем талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы» (2010)
• Академик Г. Н. Волков аттыг медалы (Элиста, Калмыкия; 2013)
• Моолдуң хүндүлүг башкызы (2014)
• Цагаан-Нур суурнуң хүндүлүг бижии(2014)
• Моолдуң өөредилге талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы (2015)
• Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы (2020).