Бузур-оол, Орлан Базыр оглу
|
Орлан Базыр оглу Бузур-оол | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү | 1946 декабрьның 8 |
| Мөчээн хүнү | 1999 январьның 1 (52 хар) |
Бузур-оол Орлан Базыр оглу (орус. Бузур-оол Орлан Базырович) (1946ч 12а 08х, Өвүр кожуунуң Саглы сумузунга Доң-Чайлаг деп черге төр. — 1999ч 01а 01х мөчээн) — Тыва Күрүне Университеттиң баштайгы ректору база Тывага өөредилгени информатика-биле сайзырадып турган кижилерниң бирээзи; физика-математика эртемнериниң кандидады (1983ч), математика болгаш информатика башкызы.
Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Өг-бүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Адазы Бузур-оол Базыр Чемдик оглу — салыг-чаяанныг бухгалтер, ол бухгалтерия, саң-хөө талазы-биле тускай дооскан эртеми чок-даа болза, ук мергежилди долузу-биле шиңгээдип алган болгаш бүгү назынында шилип алганы ажылынга бараан болуп келген.
Авазы Бузур-оол (Ооржак) Долук Кембилчеп уруу — Маадыр ие, алдарлыг саанчы, Саглыга тургустунган баштайгы инек фермазын эргелекчилеп келген. Базыр Чемдик оглу болгаш Додук Кембилчеп уруу Бузур-оолдар Өвүр кожууннуң Сагдлыга "Кызыл тук" колхозунуң үндезилекчилериниң бирээзи болганнар.
Бузур-оолдарның хөй ажы-төлдүг өг-бүлезинден 2 эртем кандидаттары, 3 инженер, 3 педагог улус үнген. Орлан Базыр оглу — ук өг-бүлениң беш дугаар оглу.
Өөредилгези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Бузур-оол О.Б. 1955 чылда Саглы сес чыл школазынга өөренип киргеш, 1963 чылда 8-ки классты чедиишкинниг дооскан. Ооң өөренип чораан чылдарында школага "Радиотехника" бөлгүмү ажылдап турган болгаш ооң физика, математика, техникага сонуургалын ук бөлгүм оттурган. Аңаа башкызының удуртулгазы-биле өөреникчилер самолет, радио модельдерин чогаадып, радиолинейкаларны эрттирип турган. Школачы чылдарында ол чурук тырттырарынга база чурук чуруурунга улуг сонуургалдыг чораан.
9 класска Кызылдың 2 дугаар школазынга өөренип киргеш, аңаа 11 классты 1966 чылда чедиишкинниг дооскан.
1966 чылдан 1969 чылга чедир Шериг-Далай флодунга шериг албанын эрттирген.
Шеригден келгеш, ол Хову-Аксының "Тывакобальт" комбинадынга электрослесарь болуп ажылдап кирген.
1970 чылда Москваның М.В.Ломоносов аттыг Күрүне Университединиң механика-математика факультединче өөренип киргеш, ону 1975 чылда чедиишкинниг дооскан.
Ажыл-чорудулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
1975 чылдан 1977 база 1978-79 чылдарда Кызылда күрүнениң педагогика институтунуң (ККПИ) математика кафедразынга асссистен болуп ажылдаан.
1977-1978 чылда МКУ-га стажёр-башкы болуп ажылдаан. 1979 чылдан 1982 чылга чедир МКУ-нуң механика-математика факультединиң аспирантызы болуп, эртем диссертациязын бижээн болгаш ону 1983 чылда камгалаан болгаш О.Б. Бузур-оолга физика-математика эртемнериниң кандидады деп эртем чадазын тывыскан.
1982-1984 чылдарда ККПИ-ниң математика кафедразының улуг башкызы болуп, а 1984-1985 чылдарда ККПИ-ниң физика-математика факультединиң деканы кылдыр томуйлаткан. 1985 чылдың февральда Орлан Базыр оглу математика кафедразының эргелекчизи кылдыр соңгуткан. 1989 чылда ол информатика кафедразын тургускаш, аңаа эргелечизи кылдыр томуйлаткан болгаш ону 1993 чылга чедир эргелекчилеп келген.
1993 чылда Орлан Базыр оглу база катап физика-математика факультединиң деканы кылдыр соңгаан болгаш ол-ла чылдың декабрьда ККПИ-ниң өөредилге талазы-биле проректору кылдыр томуйлаан болгаш ол хүлээлгени 1994 чылдың апрель айга чедир күүседип келген. 1996 чылдың апрельде бир дугаар тургутунган Тываның Күрүне Университединиң ректору кылдыр соңгуткан.
1999 чылдың январь 1-ниң хүнүнде О.Б. Бузур-оол мөчээн.
ТывКУ-нуң ректору[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Орлан Базыр оглу Бузур-оол Тываның Күрүне Университединиң эң баштайгы ректору бооп ажылдааш, ооң бут кырынга туруп, быжыгып келиринге улуг хуузун киирип келген. Университеттиң бүгү талалыг чымыштыг ажылы дээш амыр-дыш, уйгу-чыдын чок туржуп келген.
Дээди школага ажылдап келген үезинде О.Б. Бузур-оол информатика, геометрия, математиктиг анализ база саналга математика деп эртемнерниң курстарын ажылдап кылган. Бодунуң лекцияларын болгаш практиктиг кичээлдерин кончуг бедик деңнелге эрттирип келген болгаш сургуулдарга теория болгаш методика талазы-биле шыырак билиг-биле чепсеглеп келген. Бузур-оол О.Б. бодун кончуг тывынгыр-сагынгыр, харыысалгалыг болгаш кады ажылдап келген эш-өөрүнге сагыш човангыр ажылдакчы кылдыр көргүзүп келген. Ооң парлатканы 30 ажыг ажылдарындан чээрбизи ооң ажылдап, сайгарып кылганы өөредилге-методиктиг ажылдар, бир өөредилге ному болуп турар. "Математиктиг анализ" деп эртемни өөредирин экижидер база чиигедир сорулга-биле ажылдап кылганы методиказы Орлан Базыр оглунуң башкылаашкын ажылынга киирген чугула үлүг-хуузунуң бирээзи болуп турар. Ол методика-биле ажылдап келгениниң түңнелинде ол "Геометрия" эртемин шиңгээдип алырынга база эргежок чугула методикаларның бирээзи болган болгаш ук эртемни башкылаарынга база ону ажыглап эгелээн.
О.Б. Базыр-оолдуң 29 эртем ажылдары төп парлалга черлеринге үнгени ооң ажылдарының үнелиин бадыткап турар. Ооң робототехника талазы-биле кылган идейлери, бодалдары ооң эртем монографиязынче кирген. Ол ажылдап келген чылдарында "Информатика болгаш саналга техниказының кафедразы" деп чаа кафедраны тургузуп алган. Университетке өөредилгени амгы үениң сайзыраңгай техниказы-биле чепсеглээр талазы-биле ооң доктаамал чорудуп келгени төрезиниң (политиказының) түңнелинде 3 дисплей класстарны база чүү-даа чок черден университеттиң типографиязын база шупту адырларны ЭВМ-техника, компьютерлер-биле чепсеглээринге идиг болган. Орлан Базыр оглунуң бодунуң саналдааны-биле физика-математика школазы тургустунган, Тыва Республикага өөредилгени сайзырадыр концпеция болгаш программаны ажылдап кылырынга боду идекпейлии-биле киржип келген.
1990-96 чылдарда О.Б. Бузур-оолдуң удуртулгазы болгаш киржилгези-биле университетке 15 аңгы программалар болгаш тренажёрлар ажылдап кылдынган болгаш өөредилге ажыглаары-биле кииртинген.
Шаңналдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
О.Б. Бузур-оолдуң үре-түңңелдиг ажылы дээш, ону Тыва Республиканың өөредилге яамызының база Дээди Хуралының (Парламент) Хүндүткел бижиктери-биле (1992ч, 1996ч) шаңнаан. 1997 чылда Тыва Республиканың Президентизи Ш.Д. Ооржактың адын салганы тускай шакты аңаа тывыскан.
"Россияның педагогика эртемнериниң академиязының эртем секретары" деп хүндүлүг атты Орлан Базыр оглу Бузур-оолга 1999 чылда тывыскан (чок апарганының соонда).
1999 чылда О.Б. Бузур-оолдуң өөренип чорааны төрээн школазы Өвүр кожууннуң Саглы ортумак школазын ооң ады-биле мөңгежидип адаан.
2006 чылдың октябрьда ТывКУ-нуң 10 чыл болган оюнга таварыштыр О.Б. Бузур-оолга "ТывКУ-нуң Хүндүлүг профессору" деп атты тывыскан.
Дөзүк[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Бавуу-Сүрүң М.В., Доржу К.Б., Бузур-оол З.А. "Тываның Күрүне Университединиң баштайгы ректору — Бузур-оол О.Б.". Кызыл — 2006ч. (УДК 378.113.1, ББК 74.58)