Волконская, Мария Николаевна

Википедия деп сайттан

Княгиня Мария Николаевна Волконская (тѳрүмелинден Рае́вская; 22 июля [3августа] 1804 чылдың июль 22 (3 август), Каменка, Чигирин уездизи, Киев губерниязынның, Россия империязы; ѳске дѳстүң херечизи: 25 декабря 1805 чылдың декабрь 25, 1806 чылдың январь 6,  — 1863 чылдың август 10, поместье Воронки, Чернигов губерниязы, Россия империязы) — 1812 чылдың чылдың дайынынның маадыры Николай Раевскийниң уруу. 1825 чылда декабрист Сергей Волконскийге ашака барган. 1826 чылда ашаанның соондан Сибирьже чорупкан. Сибирь шѳлүлгезнге 30 хире чыл болган. Мария Николаевна генерал Николай Николаевич Раевскийниң база Софья Алексеевнанның, М.В.Ломоносовтуң уйнууннуң, уруу. Чаш чораан чылдары Петербургка, Киевке эрткен, Бажыңынга эртем-билиг алган, билир дылдары: французский болгаш английский. Номчуттунар болгаш история болгаш литература сонуургаар турган.

Ѳгленгени.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1824 чылда М. Орлов таварыштыр князь С. Волконский марияны кудалап келген. Октябрь 5-те уруг чѳшпээрелин берипкен, чүге дээрге ачазынның акша талазы-биле байдалы берге апарган. 1825 чылдың январь 11-де куда эрткен. Гурзуфка куда соонда дыштанганнар. Аныяктарның найыралы шоолуг эвес болган. Удаваанда мария аарый бергеш, авазы база угбазы я биле Одессаже чорупкан. Күзү ашаа оларны че эккелген. А боду Тульчинче чорупкан, чүге дээрге аңаа шериг хүлээлге эттирер чери турган. Кадайы ашаан сактып турган. Декабрь 14 соонда
1825 чылдың Декабрь тѳнчүзүнде ашаа Уманга келгеш, кадайынга Пестелдиң кара-бажыңнадып алганын чугаалаан. Боду кадайын база ооң ада-иезин Киев губерниязынче Болтышкаже апарып каан. Мария оглу Николайны 1826 чылдың январь 2 божаан. Улус аарып турган Мариядан ооң ашаа суктуруп алганын чажырып турганнар. Раевскийлер оон чугаалаанныр. Уруу ашаанның дугайында билип кааш, чагаа бижээн: «Хѳѳкүй ашаам, ынаам! Сээң биле чүү-даа болур болза, үлежииринге белен мен!» Божаан соонда Волконская Петербургче чорупкан.

Петербург.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Апрель 17-де ашаа-биле ужуражыыр чѳпшээрелди алган, ынчалза-даа ужуражылга апрель 21-де болган. Волконскийлер бот-боттарын деткижип турганнар. Ашаа кадайын коргутпазы-биле багай чүве чугаалаваан. 1826 чылдың апрель 24-те Мария Петербургтан Москваже чорупкан. Угбазы Екатеринаже. Волконская оглу Николай дээш сагыш аарып турган. 1826 чылдың апрель 24-те Мария Петербургтан Москваже чорупкан. Угбазы Екатеринаже. Волконская оглу Николай дээш сагыш аарып турган. Сентябрь эгезинде ашаанның херээнге хамаарыштыр шиитпирни акызындан дыңнаан. Декабрь 15-те Мария хаандан дилег кылган: ашааның соондан Сибирьже чоруур кылдыр. Уруг чѳпшээрелди декабрь 21-де алган. Сибирьже чоруур мурнунда. Сѳѳлгү хүннү кунчуузуннуң бажыңынга эттирген. Чарлып тура, кунчуу айтыышкын кылган: «Акшаны Иркутскиге чедир аът ѳртээн бээр!»
Мария орук ара билип алган: ашаа Благодат руднигинде. Сибирьге. Волконская Иркутскиге январь 21-де дүне келген. Аңаа Екатерина Трубецкаянның чуртап турган бажыңын берген, Марияны губернатор Цейдлер кээп уткаан. Ол княгиняны дедир чана бээрин дилээн. Мария ынавайн, шупту эргелерин казыткан саазынга ат салып берген. 29 январь 29-та Волконская Иркутскиге Александра Муравьёва биле ужурашкаш, улаштыр чорупкан. Орука 600 вёрстаны эртип чорааш, февраль 8-те Улуг Нерчин заводунга чедип келген. Улаштыр чоруурда катап база эргелерин оон-даа кызырган саазынга атты салып берген. Благодат рудниги. Руднике 1827 чылдың февраль 11-де келген. Нерчин заводуннуң начальнии Бурнашев ону кадарып чораан. Эртенинде казарма турган черге ашаанга ужуражр аргалыг болган. Мария тараачын казанака чуртай берген. «Бажы ханага үзүп турда, буттары эжике дээп турган». Ашаа биле ужуражыырын неделяда 2 катап чѳпшээреп каан. Волконскийниң кадыы баскыраан турган. Мария ашаан деңгередип алыр болгаш оглу Николай дээш сагышсыраарындан аңгыда шупту декабристерге дузалажыыр дээш кызып турган.

Чита.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Осенью 1827 чылдың күзунүнде Чита хоорайга чаа острогтуң тудуун дооскаш, ынаар декабристерни чамдыызын чоруткан. Читага Мария ашаа-биле база неделяда 2 катап ужуражып турган. Шак ол үеде оглунуң чок болган дугайында медээ келген. 1829 ычылда ашаа-биле чуртаар чѳпшээрелди алган. 1829 чылдың ноябрьда ачазы чок болган - деп медээ келген. 1830 чылдың июль 1о уруу тѳрүтүнген. Ола хүн чок болган.

Петровск.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1830 чылдың чайынында Петров заводунга (Нерчинский горный округ) декабристерге доктаамал кара-бажың туттунган. Декабристерни августа Читадан Петровскче шилчиткен. Кадайлары ыяш тергелерге (700 хире вёрста) 50 хүн чораанар. Кара-бажың тулаалыг, шык черде болган. Кадайлары чаңгыс кудумчуда бажыңнар тып алганнар, ол кудумчуну Дамская (азы Барская. Княжеская) кылдыр эде адаан. Сентябрь тѳнчүзүнде 1830 чылда Волконскийлер камера № 54 кады чуртай бергеннер. 1832 чылдың март 10-да оглу Михаил тѳрүтүнген, а 1834 чылдың сентябрь 28-те уруу Елена, «Нелли». 24 июня 1835 чылдың июнь 24-те ашаа хосталы берген. Волконскийлер Бекендорфтан Урике чуртаар чѳпшээрел дилээнер: ашаанның кадыынның аайы-биле. Урикче олар 1837 чылда, марта чорупканнар.

Поселение.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Урике бажың туттунуп турар аразында Усть-Кудеге чуртап турганнар. 1837 чылдың күзүнүнде Урикте бажың белен апарганю. Урике чуртап турган улустар: Вольф, М. Лунин, А. болгаш Н. Муравьёвтар, Н. Панов, И. Поджио, П. Муханов, А. Сутгоф. 1839 чылдың чазынында Николай Раевский-младший хаандан Волконскийлерни Кара-далай кыдыынче чуртаарын чѳпшээрээрин дилээн. Хаан ынаваан. 1842 чылдың февральда хаан оглу ѳгленген таарштыр декабристерниң ажы-тѳлүнге: С. Волконскийниң, С. Трубецкойнуң, Н. Муравьёвтуң, В. Давыдовтуң - күрүне черинге ѳѳрениирин чѳпшээрээн. Чаңгыс негелдези - ачаларынның фамилязын эдилевес болза. Волконскийлер ол негелдеге чѳшпээрешпээннер.

Иркутск[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

В январе 1845 чылдың январьда Мария Николаевна Иркутскиге уруглар-биле чуртаар чѳпшээрелди алган. 2 чыл болганда ашаанга база. Сергей Григорьевич, хѳй кезиинде Урике турган. Иркутскиге Волконская эрге-чагыргаларга удур бодуннуң эргезин камгалап турган таварылгалары бар. Волконская Иркутскиге бодуннуң салонун ажыдып алган.

Сѳѳлгү чылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Москваже чоруур чѳшпээрел алган соонда, Волконскийлер Римге, Парижке, Женевага четкеннер. Мария Николаевна Волконская 1863 чылдың август 10-да чок болган. Воронкиде ажааган.

Уруглары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Николай - 2 январь 1826 — 17 январь 1828);
  • Софья - 1 июль 1830;
  • Михаил - 10 март 1832 — 7 декабрь 1909);
  • Елена (28 сентябрь 1835 — 23 декабрь 1916)

Медээ дѳстер.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Записки М.Н.Волконской на сайте РГБ
  • Биография М.Н Волконской