Кара-Сал, Пириңлей Оруму Оглу

Кара-Сал Пириңлей Оруму Оглу (1905, Хайыракан, Чөөн-Хемчик, Тыва) – Тыва Арат Республиканың баштайгы прокурору, 1937 чылда хоругдаткан

Намдары

П.О. Кара-Сал 1905 чылда ТАР-ның Чөөн-Хемчик кожуунунуң Хайыракан сумузунга төрүттүнген. 9 харлыында адазы чок болган, 17 харлыында иези чок болган.

Өскүс оол Чадаана хүрээзинге бактаап, «кумзат» деп албан-дужаалдыг турган, кадайлыг,

1933 чылдан бээр ТАР Чазаанга удуртур ажылга ажылдаан, 1928 чылдан бээр ТАРН кежигүнү. 1927 чылда Араттың революстуг шериинге эки тура-биле киргеш, ийи чыл албан эрттирген. 1929-1933 чылдарда Москвада КУВТ-ка өөренген. 1937 чылдың декабрь 17-де хоругдаткан.

Прокурор

ТАР-ның Биче Хуралының Президиумунуң 1935 чылдың октябрь 28-те үнген чарлыын ёзугаар ТАР-ның прокурорунуң дугайында дүрүмнү доктааткан. Ол дужаалга П.О. Кара-Салды томуйлаан. Ооң мурнунда ол ТАР-ның Дээди судунуң бооп ажылдап турган. Ол моол, орус дылдарны хостуг билир, бодунуң үезиниң эң эртемниг кижилериниң бирээзи чораан. Ооң мурнунда белен эвес сорулгалар салдынган: албан-ораганизация черлериниң, албан-дужаалдыг кижилерниң ажыл-чорудулгазын хоойлу-дүрүм сагыышкынын хагаараары, араттарның эргелерин, хосталгазын камгалаары. Ындыг бүрүн эргелер эдилээн кижи, илдең үрээшкиннерниң фактыларын ол көрбээчеңнеп эрттирип шыдаар турган бе?

Херекте буруудаттырган кижиниң буруузун ылаптыг шынзыткан материалдар тывылбаан. «Ол мынча дээн» чижектиг ийи-чаңгыс херечилелдер бар болган. Чүл ынчаш? Ийе, чугаалаан-дыр, бир-ле маргылдаалыг айтырыгга хамаарыштыр бодунуң бодалын илереткен, ниити эвес чугаага чигзиниглери-биле үлешкен-дир. Ынчалза-даа эрге-чагыргага удур, турар тургузугну дужүреринче угланган кандыг-бир хөй чонга кыйгырыгларны истелге-даа, суд-даа илеретпээн.

«Контр»

«Мени-даа хилинчектеп, бодуңар-даа хей-биле күжүңер төтчеглеп тур силер». Бо сөстерни байысаалга үезинде Пириңлей Кара-Сал – «ТАР-да троцкисчи контрреволюсчу-шпион организацияның киржикчизи» бооп, Тываның Тываның төөгүзүнче киргеннерниң бирээзи байысаакчыларның арнынга ажыы-биле килеңниг чугаалаан. А ол бүгү – чөптүг эвес истелге, шүүгү херээ, дошкун шииткелди саадавайн күүсеткени база кажан-даа адырлыр аргажок «чоннуң дайзыны» деп таңма – соонда болган.

А баштай, чырык хүндүс дээр диңмирээн дег – хоругдаар деп ордерни көргүскени, утка чок буруудадыышкын, чаңгыс кижи чыдар черге үр хоругдал, байысаалга-ла, байысаалга… Кымны хоругдааныл? Республика прокурорун – республиканың хоойлуларын дүн-хун чок серемчилелдиг камгалап турган кижини.

Ынчанмыже суд үр истелге хыналда чокка Пириңлей Кара-Салды кеземчениң дээди хемчээ – адып шиидеринге таварыштырарын доктааткан.

1938 чылдың октябрь 16-да хоорай ындында элезиннерге, Хербис дааның эдээнге боолап каан.

Кара-Сал Пириңлейни өлген соонда келдереткен.

Дөс

Пириңлей Оруму оглу КАРА-САЛ // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Күрүне ному. Кызыл. 2004. С. 114

Шөлүглер