Металлдар

Википедия деп сайттан
Металлдар — кижи төрелгетенниң бүгү төөгүзүнүң дургузунда ажыглап келгени дыка нептергей материалдарның бирээзи.

Металлдар (лат. metallum бур.-грек. μέταλλον — шахта, рудник) — анаа байдалда кезек тускайлаң шынарларлыг химиктиг элементилер бөлүү: чылыг болгаш электри эртирери эки, ээлгир, хевирлеттингир болгаш чайынналып турар.

Классификациязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

2019 чылга чедир ажыттынган 118 химиктиг элементилерден металлдарга 90 ажыг элементилер хамааржыр:


6-зы щелочьтуг металлдар бөлүү: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr;

6-зы чер-щелочь металлдар: Ca, Sr, Ba, Ra; а также Mg и Be;

38-зи шилчилгелиг металлдар:

— Sc, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn; — Y, Zr, Nb, Mo, Tc, Ru, Rh, Pd, Ag, Cd; — Hf, Ta, W, Re, Os, Ir, Pt, Au, Hg; — Rf, Db, Sg, Bh, Hs, Mt, Ds, Rg, Cn;

7-зи чиик металлдар бөлүү: Al, Ga, In, Sn, Tl, Pb, Bi;

7-зи чартык металлдар бөлүү: B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po;

14-дү лантаноидтер + лантан (La): Ce, Pr, Nd, Pm, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu;

14-дү актиноидтер бөлүүнде + актиний (Ac): Th, Pa, U, Np, Pu, Am, Cm, Bk, Cf, Es, Fm, Md, No, Lr.

Металлдарның шынары металлдыг водородта база бар, ынчалза-даа водородту металлдарга хамаарыштырбас[1][2][3].


Астрофизикада «металл» деп терминге гелийден аар элементилерни шуптузун хамаарыштырар.

Осмий
Алюминий
Барий

Бойдуска чоруур байдалы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Металлдар бойдуска колдуу руда болгаш холушкак хевирлиг чоруур. арыг металлды аңгылап алырда, оларны рудадан адырар болгаш аштаар. Руда кара металл (демирге үндезилеттинген) болгаш өңнүг металл (70 ажыг элементилер) кылдыр аңгылажыр. Алдын, мөңгүн база платина эртинелиг металлдарга хамааржыр. Олар далай суунда болгаш дириг амытаннарның мага-бодунда база турар боор.

Кижиниң мага-бодунуң 3 хуузу металлдардан тургустунган деп билдингир[4]. Мага-ботта эң хөйү-биле кальций (сөөктерде) база натрий электролит кылдыр чоруур. Магний шыңганнарда болгаш нерви системазында, чес — баарда, демир — ханда.

Металлдарның физиктиг шынарлары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Мөңгүн суундан өске шупту метталдар колдуу кадыг хевирлиг болуп бойдуста чоруур, ынчалзажок оларның кадыы аңгы-аңгы болур.

Металлдарның кадыы, Моостуң шкалазының аайы-биле:[5]
Твёрдость Металл
0.2 Цезий
0.3 Рубидий
0.4 Калий
0.5 Натрий
0.6 Литий
1.2 Индий
1.2 Таллий
1.25 Барий
1.5 Стронций
1.5 Галлий
1.5 Олово
1.5 Свинец
1.5 Мөңгүн суу<sub id="mwAUI">(тв.)</sub>
1.75 Кальций
2.0 Кадмий
2.25 Висмут
2.5 Магний
2.5 Цинк
2.5 Лантан
2.5 Мөңгүн
2.5 Алдын
2.59 Иттрий
2.75 Алюминий
3.0 Чес
3.0 Сурьма
3.0 Торий
3.17 Скандий
3.5 Платина
3.75 Кобальт
3.75 Палладий
3.75 Цирконий
4.0 Демир
4.0 Никель
4.0 Гафний
4.0 Марганец
4.5 Ванадий
4.5 Молибден
4.5 Родий
4.5 Титан
4.75 Ниобий
5.0 Иридий
5.0 Рутений
5.0 Тантал
5.0 Технеций
5.0 Хром
5.5 Бериллий
5.5 Осмий
5.5 Рений
6.0 Вольфрам
6.0 β-Уран

Эстир температуразы −39 °C-тан (мөңгүн суу) 3410 °C (вольфрам) чедир.

Дыгыйының аайы-биле металлдар чиик (0,53 ÷ 5 г/см³ дыгыйлыг) база аар (5 ÷ 22,5 г/см³ дыгыйлыг) кылдыр аңгыланыр. Эң чиик металл литий (плотность 0,53 г/см³) болур. Эң аар металлдарга осмий биле иридий болур, оларның дыгыйы — 22,6 г/см³.

Колдуу металлдар чырык куу өңнүг болур. Алдын— сарыг, чес — кызыл, цезий — чырык сарыг, осмий — ак-көк.

Металлдарның тургузуу[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сплавтарның кристаллдыг тургузуу
Кристаллдыг решетка
Дендриттерниң тыптыры

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Ranga P. Dias, Isaac F. Silvera Observation of the Wigner-Huntington transition to metallic hydrogen (en) // Science. — 2017-01-26. — P. eaal1579. — ISSN 1095-9203 0036-8075, 1095-9203. — Майык:DOI. Архивировано из первоисточника 15 Февраль 2017.
  2. In, Geology. Scientists Have Finally Created Metallic Hydrogen, Geology IN. Архивтээн 2017 Бир айның 30. Хынаан 28 Бир айның 2017.
  3. В США ученые провели эпохальный опыт. Они получили металлический водород (2017-01-07). Архивтээн 2020 Он бир айның 12. Хынаан 3 Алды айның 2022.
  4. Юрий Кукшкин. Химия вокруг нас Архивтен хоолга, 25 Бир айның 2012 – Wayback Machine
  5. Поваренных А. С. Твердость минералов. — АН СССР, 1963.

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Вуколов С.&nbsp;П. Металлы и металлоиды // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Гуляев А. П. Металловедение. — 6-ое. — М.: Металлургия, 1986.
  • Шейпак А. А. Глава II. Металлургия // Техника в ее историческом развитии. — 2-е. — М.: МГИУ, 2004. — Т. II.
  • Венецкий С. И. В мире металлов. — М.: Металлургия, 1982.
  • Венецкий С. И. О редких и рассеянных: Рассказы о металлах / Предисл. А. Ф. Белова. — М.: Металлургия, 1980.
  • Юм-Розери В. Введение в физическое металловедение. — Пер. с англ. В. М. Глазова и С. Н. Горина. — Москва: Металлургия, 1965.

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]