Саха кухня
Саха кухня (саха: Саха аһа) – якут чоннуң чаңчылчаан кухнязы. Ол бурядтарның, моолдарның, эвенкилерниң, эвеннерниң, чукчаларның болгаш орус улустуң чем кылыр чаңчылдары-биле чоокшулашкак.
Саха кухняның чемни кылырының хевирлери хөй янзы эвес: ол бир болза хайындырар (эът, балык), бир болза ажыдар (кумыс, суорат) азы доңурар (эът, балык).
Саха чоннуң чаңчылчаан кылып турар аъш-чеми
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Эът аймактыг чемден аът эъдин, инек эъдин, куш аймаан, база оларның ишти-хырнын чаңчылчаан чем кылырда ажыглап турар. Аажок нептереңгей чемнерни балыктардан (Сибирьниң осётр, чир, омуль, муксун, пелядь, нельма, таймень, хариус ) кылып турарлар.
Якут кухняның өске чоннарның чем кылырындан ылгалып турар чүүлү, продуктунуң ажыглап чип болур-ла чүүлүн болбаазырадып турарында. Чижек кылдыр Карась деп балыкты якут рецепт-биле кылырын көрээлиңер. Баштай балыктың казырыын аштааш, бажын адырбайн иштин аштапкаш үске быжырар азы сугга хайындырар. Бода болгаш шээр малдың эъдинден аңгыда ишти-хырнын база болбаазырадып, якут чаңчылчаан кухняже киирип, мүн (якут. ис миинэ) хайындырып турар. Малдың чүгле эъдин эвес сүдүнден безин каш янзы чемнерни кылып туарарлар.
Аъттың болгаш инектиң ээгилерин якуттар ойогос (якут. ойоҕос) деп адаарлар. Оларны тускай ыштап, соодуп тургашазы чок-ла болза чигге кадырып алгаш чиирлер.
Инектиң болгаш аъттың ханындан хаан — якут хандан кылган колбаса кылып алырлар.
Өске чоннарның кухняларында ышкаш ногаа, мөөгү аймаан чем кылырда якуттар ажыглавазын кызыдар, кезек каттарны харын ажыглап болур. Якут кухняның эң билдингир салады «Индигирка», өскээр ону беш минут кылыр салат дээр. Ооң кол өзээн доңуруп каан балык ээлеп турар.
Ижер суксун аймаа
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Якут кухняда эң билдингир суксун - кумыс. Ооң аңгы-аңгы хевирлери: кённю кумыс (көөнньүү кымыс), кёюрген (саха: көйүүргэн). Шай орнунга изиг ханды ижерлер.
Инек сүдүнден сорат (суорат) (простокваша), кёрчех ( күөрчэх — көвүктүг сүт), кёбёр (көбүөр — өреме), чохон (чохоон — сүттүг болгаш каттыг үс), йеджегей (иэдьэгей - ааржы), сюмех (сүүмэх — быштак) кылып турарлар. Далгандан болгаш сүттен якуттар харык бүдүмел хайындырар ону – саламат (саламаат) дээр. Ажыдып каан далгандан бурдук кылып база турар.