Сизых, Николай Васильевич

Сизых, Николай Васильевич (1928 чылдың декабрь 16, Олешкино, Красноярск край) – хирург эмчи, Тываның кадык-камгалалының билдингир ажылдакчызы, Тыва АССР-ниң Кадык камгалал яамызының сайыды (1970-1990). РСФСР-ниң, Тыва АССР-ниң алдарлыг эмчизи.

Намдары

Н.В. Сизых 1928 чылдың декабрь 16-да Красноярск крайның Олешкино суурунга төрүттүнген. Ынчангаш ол Ада-чурттуң Улуг дайынынга фронтуга киришпээн, чүге дизе ол үеде чүгле 1927 чылда төрүттүнген оолдардан эгелеп шеригже кыйгыртып турган. Ынчалза-даа аар-берге ажылды тылга чедер кылдыр чилчиин узе кылыр ужурга таварышкан.

1942 чылдан дайын төнерге чедир Красноярск крайның Кежем районунуң «Ударник» деп колозунга ажылдап турган.

Адазы – Василий Константинович Сизых дайынга киришкеш, 1945 чылда ээп келгенде, олар өг-бүлези-биле Иркутск облазының Тайшетче көже бергеннер.

Николай 9-10 класстарны Иркутскуга школа-интернатка дооскан соонда, Иркутскунуң күрүнениң эмчи институдунче кирип алган. Бир дугаар курсттан тура-ла хирург боор мен деп бодунга шиитпир хүлээп алган.

20 харлыында, 1948 чылда өгленип алган, 1949 чылдың ноябрь 2-де улуг уруу Наталья төрүттүнген. Аш-чут берге чылдар турган, ынчалза-даа чаа өгленишкен аныяктар аас-кежиктиг чорааннар. Боду эмнелге факультединге, а өөнүң ишти – Лариса Владимировна – санитар-гигиеналыг факультетке өөренип турган.

Иркутскуга өг-бүлезин азыраар дээш аныяк ада дыка кызып, кым-даа болуп ажылдап турган: фотограф, электромонтер.

Дипломун холга туткан аныяк эртем-билиглиг, Иркутскунуң күрүнениң эмчи институдунуң доозукчузун, 1953 чылда Тыва АССР-же ажылдадып чоргузупкан. Сүт-Хөл кожуун эмнелгезинге хирургтап ажылдай бергеш, бир чыл четпейн кол эмчизинге ону 1954 чылдың май 24-те томуйлаан.

Чогумунда аңаа бистиң билиривис ышкаш эмчи-даа турбаан, эмнелге чок турган. Бичии чадырга аарыг улусту хүлээп турган үелер. Операция үезинде санитарка кырынга пөс тудуп бээр турган. 1954 чылдың чазын кол эмчи апарган дораан ол эмнелге тудуун организастап эгелээн.

1959 чылга чедир таптыг-ла алды чыл Сүт-Хөлге ажылдаан. Эмчи Сизикти кижи бүрүзү дыка эки таныыр, хүндүлээр апарган. Тыва дылды база каш-ла ай иштинде өөренип апкан.

1959 чылдың сентябрьда Николай Сизыхты Кызылче чоргузупкан – Областың онкологтуг диспансериниң улуг эмчизи апарган, а 1960 чылдың октябрь 7-де Область эмнелгезиниң (амгы Республиканың №1 эмнелгези) улуг эмчизи кылдыр томуйлаткан. Ол үеде ук эмнелгениң материал-техниктиг баазазы сайзыраан, ак сеткилдиг, буянныг эмчилерниң быжыг коллективи тургустунган: бүгү айтырыгларны ол билдилии-биле шиитпирлеп келген. Биче сеткилдиг эмчи бодунуң удуртулгазында бүгү кижилерни болгаш аарыг улусту кедергей сагыш човангыр ёзу-биле көрүп чораан, ынчангаш бүгү Тываның чурттакчылары ону эки таныыр болгаш хүндүлээр, өөрүп четтириишкинни илередип турар.

1959 чылдың октябрь 27-де ийи дугаар уруу төрүттүнген – Алёна.

1970 чылдың март 17-де Тыва АССР-ниң Кадык камгалалының сайыды кылдыр Николай Васильевич Сизыхты томуйлаан. Ооң дорт удуртулгазы болгаш киржилгези-биле Кызылга эмнелге комплексизи туттунгаш, ажыглалга кирген, районнарның, сумуларның эмнелгелери, эмнелге пунктулары дүрген сайзыраан.

Пенсиялай бергеш безин ол дыштанмайн чораан. 1990 – 2004 чылдарда Республиканың психиатрлыг диспансеринге организас-методиктиг ажылдарны кылып, психиатр-эмчи кылдыр ажылдаан.

2004 чылдың сентябрь 16-да чок болган.

Шаңналдары, ат-алдары

• РСФРС-ниң кадык камгалалының тергиини (1966)
• Күш-ажылдың Кызыл Тук ордени (1966)
• "В.И. Ленинниң 100 харлаан оюн демдеглеп. Шылгараңгай күш-ажылы дээш" медалы (1970)
• "Хүндүлелдиң демдээ" ордени (1976)
• Моол Арат Республиканың меалы (1982)
• РСФСР-ниң алдарлыг эмчизи
• Тыва АССР-ниң алдарлыг эмчизи
• "XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери" деп күрүне номунче ады кирген.

Дөс

1. Николай Васильевич СИЗЫХ // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Күрүне ному. Кызыл. 2004. С. 217
2. Николай Васильевич Сизых. Рассказ об отце

Шөлүглер

Николай Сизых – профессиональный ориентир для новых поколений врачей Тувы