Софронов, Анемподист Иванович

Википедия деп сайттан

Анемподист Иванович Софронов

Төрүттүнген хүнү 2 (14) ноябрьның 1886
Төрүттүнген чери
Мөчээн хүнү 1935 октябрьның 24(1935-10-24)[1] (48 хар)
Мөчээн чери
Хамаатызы (албатызы)
Ажыл-херээ переводчик, поэт, чогаалчы, прозаик, драматург
Идепкейлиг чылдары с 1912
Жанр драма[d] биле проза[d]
Чогаадыкчы дылы саха дыл

Анемподи́ст Ива́нович Софро́нов (саха: Алампа) – якут шүлүкчү, прозаик, драматург, якут театрның бир дугаар критиги болгаш теоретиги. Якут литератураның болгаш драматургияның үндезилекчизи. Хөй-ниитиниң ажыл-ишчи киржикчизи.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1886 чылдың ноябрь 14-те Россия империязының Якутск облазының Якутск округунга бир дугаар  Жохсогонск аймаанга Иван Корнилович деп якут бай-шыырак өг-бүлегниң кежигүнү болуп төрүттүнген. Алампа 3 харлап чорда, авазы чок апарган. Ынчан ону ийи аңгы өг-бүле өстүрүп кижизиткен. Оон ол ачазынче эглип келген. Якут улустуң чаңчылы-биле өг-бүлениң хеймери өгнүң кол ээзи бооп артпышаан, аалдың аар-саар ажылдарын кылыр ужурлуг турган. Ынчангаш Алампаны өөредип чорутпайн турганының чылдагааны ол турган. Ынчалза-даа 15 харлап тургаш дөрт чылдың шажын школазын ийи чыл дургузунда эки өөренип доозупкан. Ооң соонда ол бот-өөредилгеже шымнып киргеш, Якут училищениң өөренир программазын даштыкы дылдар чокка шиңгээдип алган.  

Күзүн 1907 чылда А.Софронов адазынга чугаалавайн бүдүү Якутск хоорайже көжуп чорупкаш, «Якутск край» деп солуннуң типографиязынга кара ажылчын кылдыр ажылдап кириптер. Элээн үе эрткенде солуннуң якут дылга парлакчызы болуп ажылдай бээр. 1912-1913 чылдарда  «Саха саҥата» сеткүүлге база ажылдаар. Оон аңгыда 1909-1921 чылдарда балык садыгжызы Кирилл Давыдович Спиридоновтуң хууда бижикчизи болгаш санакчызы болуп ажылдап чораан.

1909 – 1921 чылдарда Софронов республикага театр ажылының удуртукчузу чораан. Оон аңгыда «Саха Омук» бөлүүнүң культура-чырыдыышкынының баштыңы, якут дылда бир дугаар совет «Манчары» деп солуннуң редактору, «Саха Кэскилэ» аттыг Якут эртем-шинчилел бөлүүнүң кежигүнү база турган.

1925 чылда А.И.  Софронов биле П.А. Ойунскийниң саналы-биле Якутск хоорайга Национал уран-чүүл музейинге чурук галлереязы ажыттынган. Софронов «Чолбон» деп сеткүүлдүң бир дугаар редактору болгаш үдезилекчизи.

1926 чылда республиканың Госкинонуң удуртукчузу, Саха театрның бир дугаар редактору.

1927 чылда А.И. Софронов актыг черге хоругдадып шиитирген.  Ол кеземче херээн Новосибиркиниң, Казанскының, оон Бутырск деп черлерниң кара-бажыңнарынга эртирген. 1928 чылдың январь 30-де Архангельск губерниязынче 5 чыл шөлүттүрген.

1933 чылда   Анемподист Софронов   чанып келген.

1935 чылдың декабрь 24-те өкпе-хөрек аарыындан чок апарган. Ол чок апаарының бертинде чагыг бижик арттырган. Ында бодунуң литературлуг чыындыларын Якут чогаалчылар союзунга артырган. Оон үнген акшаландырыышкын-биле эң шылгараңгай якут дылга драматургия премиязын кылырын дилээн.

Чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1912 чылда «Төрөөбүт дойду» (Родной край) деп бир дугаар шүлүү парлалгаже үнген.

1914 чылда эң билдингир «Дьадаҥы Дьаакып» (Бедный Яков) деп шиизи үнген. Алампаның бижээн шиилери якут национал театрнының хөгжүлдезинге улуг салдарны чедирген.

Чогаалчы Алампа 150 ажыг шүлүктерниң автору. Алампаны литература критиктери якут литературанын поэзиязынга чаа агымны киирген чогаалчыларның бирээзи деп бижип турарлар. Ооң хөй-хөй шүлүктери ырылар кылдыр амгы үеде арткан. Чогаалчының «Саха ырыата» (Песня саха) деп ырызы Якутияга Граждан дайын үезинде гимн болуп турган.

Якут прозада Алампаның сатириктиг (шоодуглуг) чечен чугаалары эң шылгараңгай чогаалдарга хамааржып турар.

И.Крыловтуң, Л.Толстойнуң, А.Чеховтуң, А.Фадеевтиң чогаалдарын очулдуруп турган.

Библиография[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Саха дылда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Дьадаҥы Дьаакып — Якутск: Книжное издательство, 1924. — 54 с.
  • Манчаары: Драма. — М.: Центриздат народов СССР, 1926. — 88 с.
  • Оонньуулар: Пьесы. — М. 1926. — 72 с.
  • Бүдүрүйбүт көммөт: Пьеса. — М.: ЦИН СССР, 1927. — 55 с.
  • Олох дьэбэрэтэ: Пьеса. — М., 1927. — 56 с.
  • Таптал: Пьеса. — М. 1927. — 42 с.
  • Талыллыбыт айымньылар (Избранное) — Якутск: Якутское книжное издательство, 1959. — 443 с.
  • Талылллыбыт айымньылар (Избранные произведения) — Якутск: Книжное издательство, 1964—65, 2 тома, Т. 1 — 420 с., — Т. 2 — 444 с.
  • Төрөөбүт дойду: Стихотворения. Якутск, 1966
  • Туллук-туллук доҕоттор: Стихи для детей. — Якутск: Книжное издательство, 1974. — 24 с.
  • Хоһооннор, поэмалар. Стихи и поэмы. — Якутск: Книжное издательство, 1976. — 328 с.
  • Куоратчыт. Рассказы — Якутск: Книжное издательство, 1978. — 20 с.
  • Драмалар. Драмы — Якутск: Книжное издательство, 1986. — 392 с.
  • Хоһооннор, кэпсээннэр. Стихи и рассказы. — Якутск: Книжное издательство, 1987. — 78 с.
  • Ырыа быстыыта хоһоон. Стихи. ИГИ АН РС(Я), Якутск: Сахаполиграфиздат, 1996. — 399 с.

Орус дылда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Северная ночь: Стихи / Пер., сост. и примеч. В. Солоухина. — М.: Советская Россия, 1984. — 175 с.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Софронов Анемподист Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Пестерев В. И. История Якутии в лицах. — Якутск: Бичик, 2001. — ISBN 5-7696-1606-7.
  • Билюкина А. А. Национальное и общечеловеческое в якутской драме 20-х годов: Человек и мир в драмах А. И. Софронова. — Якутск, 1997.

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]