Торжу, Анна Намбыраловна

Википедия деп сайттан

Торжу Анна Намбыраловна (1911 чылдың март 8, Аргалыг, Хендерге суур, Улуг-Хем кожуун, Урянхай край – 2006 чылдың январь 11, Кызыл хоорай, Тыва Республика) – Тываның баштайгы эртем-билигилиг эмчилериниң бирээзи, баштайгы тыва божудар эмчи, ССРЭ-ниң кадык-камгалалының тергиини, Кү-ажылды Кызыл Тук база Тыва Арат Республиканың Күш-ажыл орденнериниң кавалери.

Ооң адын «ХХ чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери» деп күрүне номунда киирген, 1994 чылда «Кызылдың хүндүлүг хамаатызы» деп атты тывыскан.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Анна (Таки-Сүрүн) Намбыраловна Торжу 1911 чылдың март 8-те Улуг-Хем кожуунунуң Хендерге сумузунуң Аргалык деп черге төүттүнген.

Ооң адазы – Кыргыс Намбырал Моолга Хомду дайынының уезинде Улангом хемни кежип чыда чок болган. Оон эгелээш-ле, кээргенчиг амыдыралды көрүп эгелээн. Аар-берге кадыг ажылды ол кылып турган. 1923 чылда Хендерге биле Чааты суурлар аразынга ол солун-сеткүүл дажып эгелээн. Элээн болганда ол өске аняыктар-биле кады үжүк-бижикке өөренип алганнар.

Москвага өөренип турганы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1931 чылда ону кезек уруглар-биле кады Москваның күрүнениң эмчи техникумунче өөредип чоргузупкан.

1933 чылда Максим Горький-биле танцылаанын мынчаар бижээн:

«Аялга ырлай бээрге, шупту сандайларын алгаш, кыдыынче танцылаар чер хостап чайлады бергеннер. Мен уругар аразынга чаштынып турган мен. Максим Горький бистиң талаже кылаштапты. Чоокшулап келгеш: "Кайыын силер, уруглар?" деп айтырды.

Шупту кайыын келгенин тайылбырлап чугааладылар. Мен Тыва Арат Республикадан келген мен деп харыылаарымга, "Мен ол чуртту билир мен, силерни танцыже чалап болур бе?" - дидир. Танцылаан бис. Максим Горький дыка бөдүүн, топтуг кижи болду».


А хүндүлүг чогаалчы бодунуң демдеглелдеринде мынчаар бижээн:

«Танцевал с тувинской девушкой. Она высока, стройна, ноги у нее, как электрические столбы. Думаю, что она на этих ногах еще черт знает сколько лет простоит».

Ол-ла кежээ Таки-Сүрүң тыва алдарлыг чогаалчы Степан Сарыг-оол-биле найыралдажып база алган.

1934 чылда өске сургуулдар-биле кады Москваның метрозунуң «Арбат» станциязының тудуунга база киришкеннер.

1935 чылдың июньда Таки-Сурун Намбыраловна Тывадан өске 3 уруг-биле кады шылгалдаларын эки дужаагаш, дипломнарын холга алганнар. Таки-Сүрүң акушер эртемниг болган.

Тываның баштайгы божудар эмчизи[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тывага келген дораан ону Кызылдың эмнелгезинче чоргускан.

Москвадан кээрге дораан аңаа Улуг-Хемниң эриинге бажыңга бир өрээл аңгылап берген. Ол өрээлди ийи чаргаш, ол бир талазынга кадайларны анаа хүлээп, өске аталынга - оларны божудуп турган. Кожа-хелбээ суурларже база чай-даа, кыш-даа дивейн, кадайлар божудуп чоруп-ла турган.

Баштагы божудар эмнелге ажыттынарга-ла ол ынаар көже берген.

Өг-бүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Москвага өөренип тургаш-ла Таки-Сүрүң КУТВ-ка өоренип турган Монгуш Торжу-биле таныжа бергеннер.

Кады дыка чай чок ажылдарлыг хирезинде 6 ажы-төлдү өстүрүп кижизиткеннер.

Шаңналдары, алдар ады[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кылган ажыл-ижи дээш Анна Намбыраловна дараазында орденнер болгаш медальдар-биле шаңнаткан.

  • ТАР-ның Күш-ажыл ордени,
  • «За доблестный труд в Великой Отечественной войне» деп медаль
  • «Кадык-камгалалдың тергиини» деп хөрек демдээ,
  • Күш-ажылдың Кызыл Тук ордени
  • «Тыва Республиканың кадык-камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» деп хөрек демдээ.

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1. Анна (Таки-Сюрюн) Намбыраловна Торжу // Заслуженные люди Тувы XX века. Государственная книга Республики Тыва. Кызыл, 2004. С. 218.

2. Забелина Г.А. Женщины Тувы в семье и обществе в первой половине ХХ века. Кызыл, 2010. С. 120.

3. Шабаев М.Г. Очерки истории здравоохранения Тувы. Кызыл, 1975. С. 192.

4. Харунов Р.Ш. Формирование интеллигенции в Тувинской Народной Республике (1921 -1944 гг.). Абакан, 2009. С. 144.

5. 100 лет со дня рождения первого профессионального фельдшера Тувы Таки-Сурун Торжу // Новые исследования Тувы [электронный журнал] 8 марта 2011 – URL: http://www.tuva.asia/news/tuva/3108-torzhu100.h (чедимчок шөлүг) - [Дата обращения 14.11.2018]

6. Дыртык-оол М.О. ПЕРВАЯ АКУШЕРКА-ТУВИНКА АННА ТОРЖУ (ИСТОРИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ПЕРСОНАЛЬНОЙ КОЛЛЕКЦИИ В МУЗЕЕ) // СОВРЕМЕННЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗРАБОТКИ. Издательство: Научный центр "Олимп" (Астрахань) EISSN: 2415-8402

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1. 100 лет со дня рождения первого профессионального фельдшера Тувы Таки-Сурун Торжу

2. В Туве увековечат память о первой тувинской акушерке

3. «НАУЧИТЬСЯ ПОМОГАТЬ ЖЕНЩИНАМ, КОГДА ОНИ РОЖАЮТ»

4. ЖИЗНЬ РАДИ ЖИЗНИ

5. Первая больница в Туве (чедимчок шөлүг)

6. О славных женщинах Тувы Archived 2020-03-01 at the Wayback Machine

7. Торжу Анна. Скончалась одна из легендарных женщин Тувы