Туран Чурту

Википедия деп сайттан
Туркестанның скиф культуралыг аймактарын перс чоннуң өгбелери «Туран» деп адап турган. Иран дылдыг сак аймактарның чурту.

Туран чурту. Шаанда «Туран» деп сөс-биле перстер соңгу талада бир-ле чер адын адап турган.

Чурт ады[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Эртемденнерниң бодалы-биле, Амударья биле Сырдарья деп хемнерни долгандыр чаттылган кургаг ховуларны перс чоннуң өгбелери «Туран» деп адап турган. Зороастр шажынның улузунда «Авеста» деп ыдык ном бар. Ол ном ёзугаар перс чоннуң соңгу талазында «тур чоннуң» чурту турган. Шак ынчалдыр шаандагы перс дылда «Туран» дээрге «Турлар чурту» дээн сөс-түр! Авестада номунда оларны «Чүгүрүк аъттыг турлар» кылдыр адаан-дыр.

Авестада «Туран» деп сөс ийи хевирлиг кылдыр бижиттинген. «tūiriiānąm» дээрге эрги хевири, оон ыңай чаартынган хевири «tūra» («tūr»). Чаажыткан «tūra» деп сөс сөөлзүредир перс чоннуң төөгүзүнге артып калган. Пехлеви дылда ол сөстү 'Tūrān' кылдыр номчуур турган.

Xaаннар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

алдын кижи курган. Алматы, Казахстан[1]

Кутадгу Билиг'де Алп Эр Тунгa[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кудадгу Билиг деп номдa Туран чуртуң xaанын Алп Эр Тонгa[2] диген. Кудатгу Билиг деп чогаалды XI векте Кара-хааннар күрүнезиниң Юсуф балгасуни деп кижи бижээн. Бодунуң чогаалын ол шаандагы иран чоннуң тоолдарынга таарыштырып тургаш, бижээн. Түрк дылдар сөстүү аттыг номдa Мерв хоорайны кылган кижи ол-дур.

Шаандагы авеста дылы ёзугаар ооң адын "Fraŋrasyan" азы Фраңрасйан; пехлеви дылда ону Frāsiyāv, Frāsiyāk, Frangrāsyāk дээр; амгы перс дылда ону افراسياب; таджиктер ону Афросиёб дээр. Орус эртемдээннер болза ону анаа "Афросиаб" дээр-ле чүве.

Онза тайылбыр[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бии-Хемде 'Туран' деп чер ады-биле Авестада «Туран» деп сөстү будаваңар! Тываларның 'Туран' деп сөзүнүң эге утказы сыр өске. Мусулман чуртарда "Пантюркизм" өөредиин дыңнап алган улус 'Tūrān' деп черден түрк дылдыг улус үнген деп бодап турар. Ындыг бодал, шын эвес бодал-дыр! Амударья биле Сырдарья ховуларынга шаанда европеоид дүрзүлүг, иран дылдыг көшкүн улус чуртап чораан. "Пантюркизм" дээрге айыылдыг меге өөредиг-дир, "пантюркист мусулманнарга" бүзүрээн херээ чок.

Тайылбыр кезек[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Акишев К. А. Курган Иссык. Искусство саков Казахстана. М.: Искусство, 1978; Акишев А. К. Костюм «Золотого человека» и проблема катафрактария; Акишев К. А., Акишев А. К. Происхождение и семантика Иссыкского головного убора // Археологические исследования в Казахстане. Алма-Ата, 1979.
  2. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_myphology/1711/%D0%90%D0%A4%D0%A0%D0%90%D0%A1%D0%98%D0%90%D0%91

Үндезини[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. В. Шуховцов. Туран (к вопросу о локализации и содержании топонима).
  2. Туран (страна) / Обозначение.