Чатыр-Тау: Эде көрүлделер аразында ылгал

Википедия деп сайттан
Контент балаттынган Контент неметтинген
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
Им: Хүлээтинмээн
Одуруг 19: Одуруг 19:
}}
}}


'''Чатыр-Тау''' (татар дылдан — «Чадыр-Даг») — даг, комплекс профильдиг регионда бойдустуң күрүне заказниги<ref name="у">{{Шаблон:Cite web|url=https://docs.cntd.ru/document/917017914|deadlink=no|title=Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля "Чатыр-Тау" (с изменениями на 2 мая 2012 года)|author=|lang=ru|website=|date=|publisher=}}</ref>, [[Татарстан|Татарстанның]]<ref name="autogenerated1">{{Шаблон:Cite web|url=http://komanda-k.ru/Татарстан/чатыр-тау-шатер-гора-–-самая-высокая-точка-татарстана-азнакаевский-район|deadlink=yes|title=Чатыр тау (Шатер гора) – самая высокая точка Татарстана (Азнакаевский район)|author=|lang=ru|website=|date=|publisher=}}</ref><ref>{{Шаблон:Cite web|url=http://komanda-k.ru/Татарстан/республика-татарстан-–-общая-информация-достопримечательности|deadlink=yes|title=Республика Татарстан – общая информация, достопримечательности|author=|lang=ru|website=|date=|publisher=}}</ref><ref name="autogenerated2">{{Шаблон:Cite web|url=https://gazetadaily.ru/10/10/chatyrtau_samaya/|deadlink=no|title=Чатыр-тау: самая высокая точка Татарстана|author=|lang=ru|website=|date=|publisher=}}</ref> эң бедик тус черлериниң бирээзи. Ооң бедии болза 321,7 м, дагның ийиАзнакаево хоорайдан 7 км шөйлү берген.
'''Чатыр-Тау''' (татар дылдан — «Чадыр-Даг») — даг, комплекс профильдиг регионда бойдустуң күрүне заказниги<ref name="у">{{Шаблон:Cite web|url=https://docs.cntd.ru/document/917017914|deadlink=no|title=Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля "Чатыр-Тау" (с изменениями на 2 мая 2012 года)|author=|lang=ru|website=|date=|publisher=}}</ref>, [[Татарстан|Татарстанның]]<ref name="autogenerated1">{{cite web |url = http://komanda-k.ru/Татарстан/чатыр-тау-шатер-гора-–-самая-высокая-точка-татарстана-азнакаевский-район |deadlink = yes |title = Чатыр тау (Шатер гора) – самая высокая точка Татарстана (Азнакаевский район) |author = |lang = ru |website = |date = |publisher = |access-date = 2019-06-30 |archive-url = https://web.archive.org/web/20171101035556/http://komanda-k.ru/Татарстан/чатыр-тау-шатер-гора-–-самая-высокая-точка-татарстана-азнакаевский-район |archive-date = 2017-11-01}}</ref><ref>{{cite web |url = http://komanda-k.ru/Татарстан/республика-татарстан-–-общая-информация-достопримечательности |deadlink = yes |title = Республика Татарстан – общая информация, достопримечательности |author = |lang = ru |website = |date = |publisher = |access-date = 2019-06-30 |archive-url = https://web.archive.org/web/20171014003925/http://komanda-k.ru/Татарстан/республика-татарстан-–-общая-информация-достопримечательности |archive-date = 2017-10-14}}</ref><ref name="autogenerated2">{{cite web |url = https://gazetadaily.ru/10/10/chatyrtau_samaya/ |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20201205054156/https://gazetadaily.ru/10/10/chatyrtau_samaya/ |archive-date = 2020-12-05 |title = Чатыр-тау: самая высокая точка Татарстана |author = |lang = ru |website = |date = |publisher = |access-date = 2023-02-06 |url-status = live }}</ref> эң бедик тус черлериниң бирээзи. Ооң бедии болза 321,7 м, дагның ийиАзнакаево хоорайдан 7 км шөйлү берген.


Чатыр-Тауну географтыг карталарда чамдыкта [[Сын|сыннар]] кылдыр демдеглеээр (Татарстанда чүгле ону сын деп санаар), ынчалза-даа шынында тывылганындан останец дээр, чүге дизе ландшафт тектониктиг көдүрүлге дээш эвес, а долгандыр турар узун чоогаларның буступ, тоглааны дээш сын хевиринче кирген<ref>{{Шаблон:Cite web|author=|url=http://pro-speleo.ru/load/sementovskij_v_n_i_dr_relef_tatarii_kazan_1951g/9-1-0-457|title=Сементовский В. Н. и др. РЕЛЬЕФ ТАТАРИИ. Казань 1951 г. — СПЕЛЕСТОЛОГИЯ И ПОДЗ.ПРОСТРАНСТВА — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo|lang=ru|website=pro-speleo.ru|date=|deadlink=no}}</ref><ref>{{Шаблон:Cite web|author=|url=http://pro-speleo.ru/load/vorobev_n_i_osnovy_fizicheskoj_geografii_tatarskoj_assr_kazan_1936/12-1-0-455|title=Воробьев Н. И. Основы физической географии Татарской АССР. Казань, 1936 — КРАЕВЕДЕНИЕ И АРХЕОЛОГИЯ — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo|lang=ru|website=pro-speleo.ru|date=|deadlink=no}}</ref>.
Чатыр-Тауну географтыг карталарда чамдыкта [[Сын|сыннар]] кылдыр демдеглеээр (Татарстанда чүгле ону сын деп санаар), ынчалза-даа шынында тывылганындан останец дээр, чүге дизе ландшафт тектониктиг көдүрүлге дээш эвес, а долгандыр турар узун чоогаларның буступ, тоглааны дээш сын хевиринче кирген<ref>{{Шаблон:Cite web|author=|url=http://pro-speleo.ru/load/sementovskij_v_n_i_dr_relef_tatarii_kazan_1951g/9-1-0-457|title=Сементовский В. Н. и др. РЕЛЬЕФ ТАТАРИИ. Казань 1951 г. — СПЕЛЕСТОЛОГИЯ И ПОДЗ.ПРОСТРАНСТВА — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo|lang=ru|website=pro-speleo.ru|date=|deadlink=no}}</ref><ref>{{Шаблон:Cite web|author=|url=http://pro-speleo.ru/load/vorobev_n_i_osnovy_fizicheskoj_geografii_tatarskoj_assr_kazan_1936/12-1-0-455|title=Воробьев Н. И. Основы физической географии Татарской АССР. Казань, 1936 — КРАЕВЕДЕНИЕ И АРХЕОЛОГИЯ — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo|lang=ru|website=pro-speleo.ru|date=|deadlink=no}}</ref>.

08:54, 22 Дөрт айның 2024 хевири

Чурттакчылыг чер

Чатыр-Тау

Чурт
Высота центра 321,7 метр

Чатыр-Тау (татар дылдан — «Чадыр-Даг») — даг, комплекс профильдиг регионда бойдустуң күрүне заказниги[1], Татарстанның[2][3][4] эң бедик тус черлериниң бирээзи. Ооң бедии болза 321,7 м, дагның ийиАзнакаево хоорайдан 7 км шөйлү берген.

Чатыр-Тауну географтыг карталарда чамдыкта сыннар кылдыр демдеглеээр (Татарстанда чүгле ону сын деп санаар), ынчалза-даа шынында тывылганындан останец дээр, чүге дизе ландшафт тектониктиг көдүрүлге дээш эвес, а долгандыр турар узун чоогаларның буступ, тоглааны дээш сын хевиринче кирген[5][6].

Фауна

Чатыр-Тау. Тарбаганнар

Ийниң даг эдээнде биле ооң чанында черлерде бөдүүн (хову) тарбаганнары, база бөдүүн Ellobius (орус. Обыкновенный слепышонок'), Эверсманның чолдак-ою, куу чолдак-ой и хову пеструшказы, ынчалдыр оларга Чатыр-Тау — ареалының соңгу кызыгаары болган[4][2].

Төөгү

XVIII чүс чылда дагның белинден чес казып турган. П.&nbsp;С.&nbsp;Паллас, 1772 чылда мооң чанындан эртип бар чыткаш, мынча деп бижээн: «Чалпыдан 10 верст эрткеш, Сугоят хемниң чанында суурга келдивис, а хемниң эриктери кызыл илден тургустунган, ол чугай даштарын каъттарын кырындан агып турган. Мында Уфяннар, Казань татарлары чурттап турар, ында мечетьтиг улус болган. Оон ырадыр чорза, биче Сугоятка келгеш, Сапей аулга (Сапей ауль), мечетьтиг улуг Татар суурга, Вердшель хемге (ооң ады бир Башкирге тураскааткан, а ооң салгалдары ам-даа ол дээш чурттап турар хевээр) четтивис. Ук чуртта оруктуң солагай талазында болгаш үстүнде айыткан суурндан дорт чөөн талада бедик каъттарлыг даг көстүп турар, ол өске бедик Шатырь-Тауга өжегээр көдүрлүп бедий берген…» Дыңзыы диңмирээшкин дивейн Паллас дагның кырынче үнгеш, ооң бир адырларының аразынга турган чес руднигинге барып четкен[7].

Чатыр-Тау комплекс үнелиг күрүнениң бойдус заказниги деп 2005 ч. июль 18-те Татарстан Республиканың Министрлер Кабинединиң N 353 дугаарлыг Постановлениезинде "Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля «Чатыр-Тау» тодараткан[1].

Чатыр-Таунуң барыын ийи хөй санныг штольнялар-биле шыптынган. Кадастрже 57 штольня киирген, ында шахталар болгаш разведкаларның он-он ажыг оңгарлары болгаш төгүлген үттери бар деп демдеглеээн. Арга зоназында турар ында бар кезекте штольняже кирер ажык болгаш суглуг кирим бар болган.

Тоолчургу чугаа-биле алырга, Емельян Пугачев үк дагга шерии-биле турган; шак ындыг чугааларда болза, даг кырында ам-даа үрелбээн ажыглап болур чепчек-боо суп каан куйлар бар деп турар[8].

Чатыр-Таунуң белдери парапланеристтерге ужударынга эптиг болгаш, дыка солун болуп турар[9].

Ссылки

  1. 1,0 1,1 Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля "Чатыр-Тау" (с изменениями на 2 мая 2012 года) (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  2. 2,0 2,1 Чатыр тау (Шатер гора) – самая высокая точка Татарстана (Азнакаевский район) (ru)  (чедимчок шөлүг — төөгү). Чазыглыг цитата: Неверный тег <ref>: название «autogenerated1» определено несколько раз для различного содержимого
  3. Республика Татарстан – общая информация, достопримечательности (ru)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  4. 4,0 4,1 Чатыр-тау: самая высокая точка Татарстана (ru)  (чедимчок шөлүг — төөгү). Чазыглыг цитата: Неверный тег <ref>: название «autogenerated2» определено несколько раз для различного содержимого
  5. Сементовский В. Н. и др. РЕЛЬЕФ ТАТАРИИ. Казань 1951 г. — СПЕЛЕСТОЛОГИЯ И ПОДЗ.ПРОСТРАНСТВА — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo (орус). pro-speleo.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  6. Воробьев Н. И. Основы физической географии Татарской АССР. Казань, 1936 — КРАЕВЕДЕНИЕ И АРХЕОЛОГИЯ — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo (орус). pro-speleo.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  7. Чатыр-Тау — первые исследования весенне-летнего сезона ТКСЭ-2008 — 14 Мая 2008 — PRO Speleo (орус). pro-speleo.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  8. Гора Чатыр-Тау — Официальный сайт г. Азнакаево, погода, карты города, расписания (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  9. ПАРАГЛАЙДИНГ в Казани (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү).