Хичкок, Альфред

Альфред Хичкок
англ. Alfred Hitchcock
Төрүттүнген хүнү	1899 августтуң 13(1899-08-13)[…]
Мөчээн хүнү	1980 апрельдиң 29(1980-04-29)[…] (80 хар)
Чурт	Великобритания[d]  Американың Катышкан Штаттары[d]
Ашаа азы кадайы	Алма Ревиль[d]

Сэр Альфред Джозеф Хичкок (Алфред Хичкок) англ. Sir Alfred Joseph Hitchcock; 1899 чылдың август 13, Лейтонстоун, Уолтем-Форест, Улуг Лондон, Англия, Великобританияның каттышкан Хаан чагыргазы болгаш Ирландия - 1980ч апрель 29, Бель-Эйр, Лос-Анджелес, Калифорния, Американың Каттышкан Штаттары - британ болгаш американ кинорежиссёр, продюсер, сценарист. 1939 чылга чедир Великобританияга ажылдап чораан, ооң соонда Американың Каттышкан Штаттарынга чурттай берген.

Хичкок – “триллер” (хөлзеп дидирээр) деп болгаш “саспенс” (күштүг коргудуушкун) угланыышкыннарга хамаарышкан уран-чүүлдүң адырларынга уран-чечен кинофильмнерни тырттырып чоруур кинорежиссёрларга хамааржыр. Ол угланыышкыннарга бодун аажок бедик деңнелде мергежилдиин бадыткап, тырттырган киноларын шынап-ла дүлгээзинниг манаашкынны болгаш дүвүрелдиг төнчүзү канчаар доостуру билдинмес хөлзээшкинни көргүзүп турар кылдыр арттырып каар турган.

1979 чылда ол Американың кино уран-чүүлүнүң дээди өөредилге чериниң хүндүткелдиг шаңналын, а ооң соонда Британияның хаанының Кадыны Елизавета II ону дээди шериг ызыгууру – “рыцарь” деп онза хүндүткелдиг атка чедир депшиткен. Хичкок 1980 чылдың дөрт айның 29-та бүүректери ойталаанындан Лос-Анджелеске мөчээн.

ДОПЧУ НАМДАРЫ

Альфред Хичкок 1899 чылдың сес айның 13-түң хүнүнде Лейтонстоун хоорайның The High Road (Улуг орук) кудумчузунга католик чүдүлгелиг чем аймаан садып-саарып чораан Уильям Хичкок (1862 – 1914) биле Эмма Джейн Уилан (1863 – 1942) оларның өг-бүлезиниң үш дугаар төлү болуп төрүттүнген.

1910 чылдан 1913 чылга чедир Альфред Ыдыктыг Игнатийниң иезуиттер колледжинге өөренип турган. 1914 чылда Хичкок суг оруунуң тургузуун өөренир инженерлер белеткээр школаже өөренип кирип алган. Ооң-биле чергелештир Лондоннуң университединде уран-чүүл дугайында эртемнерни өөредир тайылбыр-кичээлдерже база барып турган.

1914 чылдың он ийи айның 12-де ачазы чок болган. Өг-бүлезинге акша-төгерик-биле деткимчени көргүзер дээш, Альфред W. T. Henley’s Telegraph Works деп компанияга садыг-саарылга салбырынга каш чыл ажылдааш, а 1918 чылдан эгелеп бараан-сараанның шимчедикчизи салбыры – реклама эргелелинче шилчээн. Ол-ла үеде Альфред чурук турттырарынга болгаш уран-чечен кино тырттырар чүүлдерге сонуургалы оттуп, аңаа хамаарышкан номнар-сеткүүлдерни номчуп эгелээн. 1915 чылда, Бирги делегей дайынының үезинде Хичкок шериг албанынче эки-тура-биле чоруур дээрге, ооң мага-бодунуң кили аар болганы-биле аңаа дайынче баарын чөпшээревээн. Ону курлавыр кезээнче киир бижип каарга, аңаа чазылдырар херекти шиңгээдип, өөренип турган. 1919 чылдың алды айның 1-ден эгелеп, ооң ажылдап турганы компанияның ээлери ажыл-агыйының дугайында чырыдары-биле The Henley Telegraph деп солунну парлап үндүрүп эгелээрге, ону эдип-чазаар редакторнуң албанынче киириптерге, ажылының аайы-биле солунга хамаарышкан чүүлдерни бижип эгелээн. Чагыдылгазы эвээш санныг солунга ол бир-ле дугаар кыска хемчээлдиг чечен-чугааларны чогаадып эгелээрге, кино сайгарыкчылары ооң кинога таарыштыр тускайлаң хевирлерни ажыглап эгелээнин демдеглеп турганнар. Солуннуң бирги үндүрүлгезинде ооң бижип кааны каткы-хөглүг-даа болза коргунчуг “Хей” деп аттыг чечен-чогаалы үнген. Ол чечен-чогаалда Парижтиң “Гран-Гиньоль” аттыг коргунчуг көргүзүглер көргүзер театрның чамдык айыылдыг аргалары ажыглаттынган болуп турар. Чечен-чогаалда бижиттинген болуушкун Парижтиң багай бажыңнарлыг озалааш кезээнде Монмартра деп черинге бир херээженни хөй эр улус күштеп кааптар. Сөөлүнде билдинип келзе, ол болуушкун херээжен кижиниң дижин турдурарда салдырып алганы удудар эмниң хайындан бажынга чогаадып алганы хей даап бодаашкыны болган.

ТУРГУСТУНУУШКУНУ

1920 чылдан эгелеп Хичкок кино студиязынга электри кожукчузу ажылга ажылдай берген. Удаваанда ол реклама салбырының чурукчузу кылдыр ажылдай берген. Ол-ла 1920 чылда Альфред «Famous Players-Lasky» кино тырттырар компанияның экранга салыр үжүк-бижиктериниң каастакчызы кылдыр ажылдай бээр. Эге дээрезинде ол кинода ойнап турар кино артистериниң аттарын бижээн бижимелдерни кылып турган болза, ооң соонда боду сценарийлерни чогаадып, харын-даа режиссёрларга дузалакчылап эгелээн.

1921 чылда «Famous Players-Lasky» деп кино тырттырар компанияже кинону эдип, чазап, кезип, хырбалаар ажылче Альфредтиң келир үеде кадайы болур Альма Ревиль ажылдап чедип келир.

1922 чылда Хичкок бир режиссёр-биле кады “Кадайыңга үргүлчү чугаала” болгаш “13 дугаар” деп киноларны тырттырганнар. Сөөлгүзү чедир кылдынмаан.

1923 чылда “Херээженден херээженче” деп кинонуң тырттырар ажылчын кезээ чоруп турган. Ук кинога Хичкок сценарийниң бир автору, тургузукчу-чурукчу бөлүктүң бир чурукчузу болгаш тургузукчу режиссёрнуң дузалакчызы кылдыр ажылдаан. Ол-ла чылын Альфред Германиядан кел чыткан корабль кырынга Альманың холун болгаш чүрээн айтырып, өг-бүле тудуп, кады чурттаарын дилээн. Ол далайга эжиндирип чорда болган болуушкун сөөлүнде, келир үеде кинорежиссёрнуң болганчок ажыглаар аргаларының бирээзи апарган дээрзин ооң киноларындан көрүп болур. Ооң киноларында далайга эжиндирип чорааш, өг-бүле тударының чөпшээрелин айтырар ёзулал ооң каш-даа киноларында бар болуп турар.

Ёзулуг кинорежиссёр кылдыр Альфред Хичкок бир дугаар 1925 чылда бодунуң эң-не баштайгы “Таалалдың сесерлии” (англи дылда “The Pleasure Garden”) деп англи болгаш немец кады ажылдажылганың бүдүргени, Мюнхен хоорайга тырттырган кинозу болур.

1926 чылда ол бир-ле дугаар коргунчуг хевирниң “Чурттакчы” деп кинофильмни тырттырган. 1926 чылда “Даглыг черниң эзири” деп шыгжамырда кадагалаттынып артпаан кинофильмни тырттырган. Ук кинофильм Британияның кино институдунуң 75 эң-не тывылбайн турар киноларының аразында, а үнезиниң талазы-биле даңзының бир дугаар черинде туруп турар. Ол-ла институттуң сайт-арынында: “Кино уран-чүүлүнүң төөгүзүнде бо кинофильм Ыдыктыг Граальга деңнежип турар” – деп, демдеглээн.

Бүгү делегей чергелиг ЮНЕСКО Хичкоктуң 1925 чылдан 1929 чылдарга чедир тырттырганы 9 үнү чок киноларны “Бүгү делегейниң салдардан салгалдарже дамчыыр” даңзызынче кииргеш: “Чогаадыкчы оруунуң эге чадазында-ла Хичкок чүгле бодунга хамаарылгалыг утканы болгаш сонуургалдарын мында киирген”- деп, режиссёрнуң киноларынга үнелелди берген.

Ол эң-не бир дугаар, 1929 чылда, “Нүгүл” деп, көрүкчүлерге көргүзүглеринде улуг үнелелди алган британ үннүг кинофильмниң тургузукчузу болган. Француз кино төөгүчүзү Жорж Садульдуң бодалы-биле: “Бо тургускан кинозунда шупту талазы-биле чаарттылгаларны кончуг эки ажыглааны көстүп турар. Кем-херек үүлгедиглерлиг утказындан эгелээш, көргүзер дээн көргүзүглерниң канчаар көстүрү, үн талазы-биле аңгы-аңгы бот-боттарынга дөмейлешпес аялгаларны болгаш үннерни каттыштырарының болгаш ону таарыштыр кезер-кожарының аргаларын чаа үениң тергииннериниң чедиишкиннерин долузу-биле ажыглаан болуп турар”.

1926 чылдың он ийи айның ийиде Альфред Хичкок биле Альма Ревиль кудазын дүжүрүп, өг-бүле болганнар. Олар эгин-кожа Хичкоктуң чок апаары 1980 чылга чедир кады чурттааннар. 1928 чылда Альма Ревиль ашаанга чаңгыс уругну божуп берген. Уруу Патриция Хичкок сөөлүнде кино артизи мергежилди шилип алган.

Хичкоктуң киноларында өлүрүүшкүн болгаш каржы-дерзии күштээшкиннер көргүзүглерин чидии-биле көргүспейн турарының ужуру болза, Британияның киношылгакчыларының эвилелиниң улустуң үндезин эрги ёзу-чаңчылдарынга болгаш ужур-дүрүмнеринге шынчызында болуп турар. Олар шупту коргунчуг көргүзүглерлиг киноларны “А” деп чергениң деңнели кылдыр санап турганнар. Ынчангаш режиссёрлар боттарының кинофильмнерин чырыкче үндүрер аргазын бодааш, күштээшкин көргүзүглеринден ойталап, азы болза, “коргунчуг” аялга, когарааннарның кыпсынчыг алгы-кышкызы болгаш оон-даа өске кажар аргаларны ажыглап турганнар. Кажан ындыг үннер, аялгалар чоруп турар үеде көзүлбес кезээнде өлүрүүшкүн чоруп турарын айтып турар дээн хевирлиг.

1934 чылда Хичкок “Эмин эртир хөйнү билир кижи” деп кинофильмни тырттырган.

УЛГАДЫ БЕРГЕН ҮЕЛЕРИ

Делегейниң Ийи дугаар дайыны эгелээн соонда, Великобританияга кинофильмнер тырттырарын соксатканы-биле, Хичкок 1939 чылда Голливудче көже бергеш, аңаа Беверли-Хиллзке чурттай берген. Ол үеде болза-даа алдар-аттыг турган продюсер Дэвид Селзникке ажылдай берген. Продюсер доктаамал чогаадыкчы ажыл-агыйже киржи бээр турган-даа болза, акшаландырыышкын болгаш парлалгаже чырыдыышкын айтырыын доктаамал хандырып турган. Шынап-ла, алдарлыг продюсерниң харылзааларының ачызында, Хичкоктуң Америкага бир дугаар тырттырганы “Ребекка” деп аттыг кинофильм чылдың эң-не эки кинофильми кылдыр бедик үнелелди алгаш, Американың киноакадемиктериниң дээди шаңналы – “Оскар” деп шаңналын чаалап алган. Ынчалза-даа кинофильмни кылып турган үезинде бүдүрүлге ажыл-чорудулгазынга ёзулуг дайын-чаа кыптыгып үнген. Чүге албан-биле кинофильмни кылырда продюсер кол черге турарын орта билбейн турган. Ам артында Селзник чүве бүрүзүн бөдүүнчүдүп, шупту чүве билдингир болурун чедип ап, белен шиитпирлерни кылырын албадап турган. “Ребекка” деп кинофильмниң эң-не төнчүзүнде Р деп үжүк дээш, дыка улуг алгыш-кырыш болган. Чүге дээрге, Селзник Р деп үжүк өртең черниң хүлүнүң кырында бургураан ыштан тывылган булуттар аразынга номчуттунуп турзун деп турда, а Хичкок ону сыртык кырынга тургузуксаан. Ол “Ребекка” деп кинонуң сөөлгү түңнел эдилге-чазалгазыг продюсер кылган.

1942 чылдың тос айның 26-да Лондонга Хичкоктуң авазы – Эмма Джейн чок апарган.

1948 чылда Хичкок бодунуң бир дугаар “Хендир” деп аттыг өңнүг кинофильмин тырттырган.

Өөнүң ишти Эльма Ревиль-биле 1955 чылда

1940 чылдарда Хичкок барык чылдың-на бир кинофильмни тырттырып үндүрүп турган, а 1948 чылда боду бодунуң киноларының акшаландырыышкынын кылып чоргузуп турган. Ооң ынак артистери: Кэри Грант, Джеймс Стюарт, Грейс Келли. Бодунуң чогаадыкчы чедиишкиннериниң эң-не бедик бажынга Хичкок 1950 чылдарда улуг түңнүг акшаландырыышкынныг, өңнүг чуруктарлыг төлевилелдери-биле чедип алган. Чамдыкта “Гарри-биле эпчок чоруктар”, “Оорну тудар” дээн хевирлиг каткы-хөглүг кинолар-биле, азы чамдыкта “Бондунуң ужуралдары”(“Соңгу-барыын чүктү таварыштыр соңгу чүкче”) дээн хевирлиг кижизидилгени баш удур өттүр көрген дег кинолары-биле чедип ап чораан. 1950 чылдан эгелеп режиссёр телевидение-биле сырый ажылдап эгелээн (“Альфред Хичкок көргүзүп тур” деп аттыг хөй кезектиг үндүрүлгелер).

1952 чылдың бир айның 17-де Хичкоктуң уруу Джозеф О Коннелге барып алгаш, оон үш уругларлыг болганнар: Мэри, Тереза, Кэтлин.

Альфред Американың хамаатызы болур эргени 1955 чылдың апрель 20-де хүлээп алгаш, Американың Каттышкан Штаттарының бүрүн эргелиг хамаатызы апарган.

“Херимче соңга” (1954) болгаш “Баш дээскиниишкини” (1958) деп чаңчылчаан тайылбыр хевиринден көңгүс аңгы болгаш кижиниң угаан-медерелиниң хайныышкынын бир онзагайы-биле көргүскен кинофильмнери үнген соонда, режиссёрнуң ажыглап турары аргалары Европаның кино тарадыкчыларының аразынга улуг салдарны чедирип, оон улаштыр режиссёр оон-даа артык шенелделерни болгаш чамдыкта мырыңай кижиниң бажынга кирбес айыылдыг аргаларны ажыглап эгелээн. Хичкоктуң чогаадыкчы чоруунда хөй-ле шимээн-даашты оттурган “Психо”(1960) биле “Кушкаштар” (1963) кинофильмнери онзагай черни ээлеп, чамдыкта харын мырыңай оларны күштүг коргудуушкуннуг кинолар кылдыр тодарадып турарлар.

Хичкоктуң 1964 чылда үндүргени “Марни” (1964) деп кинофильмниң соонда ооң ажылдарын улус-чон болгаш кино сойгалакчылары арай соок уткуп эгелээн. Хичкоктуң кылып турары садыг-саарылгаже угланган Голливудтуң бүдүрүп үндүрүп турары кинофильмнеринге улус удурланып-даа турган болза, оларга бодаарга, Францияның “чаа агымының” кино үнелекчилери режиссёрну барык бурганчыдыр хүлээп турганнар.1957 чылда Эрик Ромер биле Клод Шаброль Францияга Хичкоктуң чогаадыкчы ажыл-херээниң дугайында шинчилелдер парлап үндүргеннер. Келир үениң режиссёрлары Хичкоктуң дөртен дөрт киноларын шинчилеп көргеш, ында католик чүдүлгеже сонуургалды, катаптаттынып турар сагыш-хөөннерни, бурууну буруулуг маадыр биле кем чок маадырларның аразынга канчаар хуваап турары, кыс кол маадырлар биле аңаа шуут удур эр ёзажок кол маадырларны канчаар көргүскенин кончуг тода сайгарып көргеннер. Француа Трюффо хөгледиишкинче угланган кинофильмнерниң артында авторнуң бодунуң көрүжү барын тодарадып, Хичкокту кара олчаан өттүнген элээн каш кинофильмнерни тырттыргаш, бодунуң болза-даа хүндүлээри режиссёр-биле кады кылганы интервьюлуг номну чырыкче парлап үндүрген. Хичкоктуң улуг салдарлыг болганы киноларны Шаброльдуң болгаш Брайан де Пальманың кылган киноларындан база көрүп болур. Брайан де Пальма Хичкоктуң “Баш дээскиндирии” деп кинозунуң дугайында чугаалап тура, мынчаар үнелээн: “Хичкок дээрге, кинофильмни тырттырарының дугайында чажыттарның дээди чадазын дилеп тып алган кижи ол-дур. Мен ооң онзагай дылының дыка хөй тургузугларын ажыглап чор мен”.

Америк шинчилекчи Паула Маранц Коэнниң 2008 чылда бижээни санал-оналдыг бодалы мындыг: ”Кино уран-чүүлүнүң төөгүчүлерин болгаш ооң сайгарыкчыларын Хичкок бодунуң ажылдары-биле бодунче күштүү-биле хаара тудары-даа чөп. Ооң чогаадыкчы оруун шинчилээри дээрге – бүгү кино уран-чүүлүнүң төөгүзүн өөрениринге болза-даа чедимчелиг орук болуп турар”.

ЧУРТТАЛГАЗЫНЫҢ ТӨНЧҮЗҮ

1979 чылда Хичкоктуң тырттырганы “Өг-бүлениң сүлчээзи” деп аттыг сөөлгү кинозу үнген. 1979 чылда Американың кино уран-чүүлүнүң институду Хичкокка “Бүгү назынында чедип алган чедиишкиннери дээш” деп тускай шаңнал-биле үнелеп, шаңнаан.

Алдар-аттыг режиссёр кадыының байдалының аайы-биле кандыг-даа белеткелдер чоргузарындан ойталап каапкан. “Бодаарга ол бодунуң чок апарганында чугаалаар сөөлгү сөстерге киржип турар-даа болза, ажаар ёзулалга шуут турбас дээн ышкаш сагындырды” - деп, ооң бир кады ажылдап чораан эжи эскеригни кылган. Ооң кадайы Эльма чамдык кезии чартыктай берген-даа болза, ол ёзулалга киришкен. Хичкоктуң сөөлгү сөс орнунга чугаалаар сөстерин баш бурунгаар бижиттирип алганнар. Канчап билир, чүве чугаалай албас, билинмес байдалдыг апаарындан кортканнар. Өлүрүнүң мурнунда Хичкокту Англияның Кадынының шиитпири-биле ызыгууртан деңнелче депшиткен. Ындыг улуг эрге-дужаалды бадыткаан хүндүлүг бижикти Британияның элчини байырлыг байдалга тыпсып берген. Март айда Хичкок Джеймс Стюарттың чырык адынга тураскааткан Американың кино уран-чүүлүнүң академиязының эрттирип турганы кежээзиниң байырлыг ажыдыышкынынга чугаалаар чугаазын бижиттирип шыдапкан.

Чуртталгазының төнчүзүнде Хичкок сценаристер Джеймс Костиган биле Эрнест Леман – биле катай “Кыска дүн” деп шивишкиннер дугайында коргунчуг кинофильмниң дугайында ажылды кылып чоргускан. Ынчалза-даа ол киносценарийден кинофильм болдунмаан. Чүге дээрге режиссёрнуң кадыкшыл байдалы баксырап, ооң кадында, кадайы Эльманың бажынче хан чүгүргениниң соонда чартыктап, харык-шинээ бергедей бергенинден. Ынчалза-даа ол сценарийни режиссёр чок апарган соонда чырыкче парлап үндүргеннер.

Альфред Хичкок 1980 чылда, сезен харлыг тургаш, бодунуң Лос-Анджелесте бажыңынга, бүүректерниң чедир ажылдавастаанындан, эртенгиниң 9 шак 17 минута турда чок апарган. Ооң ажаалга-хөөржүдүлге ёзулалы Беверли-Хиллзтиң католик шажынның хүрээзинге болуп эрткен. Сөөлгү чагыг-сөзү ёзугаар ооң мөчүзүн өртеткеш, хүлүн Оожум океанче чажыпкан.

ХУУДА МӨЗҮ-ШЫНАРЛАРЫ

Хичкоктуң үе-чергежилери ону эге дээрезинде аажок эки кижи, ооң соонда ооң-биле кады хөөрежип, чугаалажыыр арга чок апаар деп үнелелди берип турарлар. Чаш шаанда Хичкок бичии уруглардан аңгыланып, улус аразынче кирбес, пөрүк турган. “Туураанның караңгы талазы” деп номунда Хичкоктуң амыдырал-чуртталгазының шинчилекчизи Дональд Спото ону аажок каржы болгаш кортук кижи кылдыр көргүзүп турар.

Ингрид Бергман Хичкок-биле үр үениң дургузунда чоок эдержип чораанының дугайында мынчаар бижип турар: “Ооң чидиг угаан-медерели, оюн-баштаа кижини кайгадыптар. Бодаарымга ол ёзулуг ёзу-бүдүштүг кижилерге ынак чораан. Бир эвес ону кино тырттырар шөлге бир-ле кижи шаптыктап, түвексиндирип эгелээр болза, ол бодунуң чаңы ёзугаар ойзу-кыйзы, кыжыра аарак чугаалажып эгелээр. Кижи бодаарга, анаа чугаа-соот ышкаш болур, а херек кырында ол чугаа анаа-ла хоозун шуугаашкынче шилчий бээр. Шак-ла ындыг арга-биле ол чалаттырбаан аалчылардан ырап алыр аргалыг турган”.

Марлен Дитрих, Хичкоктуң таваар болгаш аажок хүндүткелдиг аажы-чаңындан ооң мындыг шынарларын онзагайлап демдеглеп турар: “Ол кижини чайгаар хаара тырта бээр, кижи ону кайгап ханмас, кезээде бодун алдынып билир, кижи бодаарга, кандыг-даа күш үндүрбейн, илби-шиди күжү-биле кижини чыыра соп келир. Ындыг турбуже ол аажок ыядыычал кижи ”.

Хичкок шупту чүвеге чурум-чыскаалды, шупту чүве арыг-силиг, хензиг-ле үүрмектен эгелээш, бодунуң тургузуп алганы дүрүмнеринге чагыртып чораан. Чижээлээрге, ол бодунуң кинода тырттырып турар маадырларының допчу-намдарын долузу-биле ажылдап кылып тургаш, хензиг-даа карышкан эрттирбес турган. Ол арыг-силигге аарыг кижи дег ханы хамаарылгалыг турганы кайгамчык. Хол чуур оңгар оңгачаны ажыглаан соонда оңгача-биле суг агып бадар хоорзаны үш аңгы чоттунар аржыылдар-биле чодуп, арыглаар турган.

Альфред үш-үдүрүм сөстер кожарынга, орааштыг баштактарга болгаш бир-ле тускай кочу-шоотка ынак чораан. Чижээлээрге, бир-ле балыктың чыдын чыттап шыдавас кижиге дөрт чүс ыштап каан балык баштарын эккеп салып бээр турган. “39 чада” деп кинону тырттырып турган үезинде мындыг болуушкун болган. Ооң шынзыдып турганы-биле алырга, ол шынап-ла дүлгүүрлерни чидирип алганындан, кол маадырлар хүнзедир холдарынга демир кинчилер-биле бектедип алгаш хүнзээннер. Кажан Мелани Гриффит беш харлыг турда, Хичкок аңаа өлген кижиниң кавайында чыдар авазының Типпи Хедренниң арны бар ойнааракты белекке берген таварылга база бар. Ындыг белектиң утказында ооң мурнунда Хедрен биле Хичкоктуң аразында кино тырттырар шөлге болган алгыш-кырыштың түңнелин ында илереткен.

Хичкок оон аңгыда, бажыңынга келген аалчыларын чараш эвес үннер үндүрүп турар сыртыктар кырынга олуртурунга база ынак турган. Бир-ле катап ол Дафны дю Морьё чогаалчының ачазы актер Джералд дю Морьёну янзы-бүрү маадырларның идик-хевин кедип алгаш, оюн-тоглаалыг байырлалче чалап, баштактанган. А өске келир аалчыларга ажыл-ишчи, шыңгыы дүрүмге чагырткан кежээ болур деп каан. Ооң түңнелинде анаа смокинг кеткен улус аразынга Морьё кежээ дургу Турцияның султаны кылдыр кеттинип алгаш кылаштап кежээлээн. Хичкок Вера Майлз дээр кино артизинге кара роза чечектерин чоргускаш, ооң-биле катай бир-ле аңаа ынакшаан сагыжы аарыг кижиниң бижээни хевирлиг чагааны база ойнай-сылдай чоргускан. Ындыг болгаш, Хичкоктуң хөглүг-баштак, чүгле бодунга каттырынчыг болгаш өөрүшкүлүг болзун дээш, салып турган шаштырыглыг айтырыгларлыг аажы-чаңынга кады ажылдап турган эш-өөрү пат чаңчыгып калганнар.

“Чиде берген дээди чергениң кызы” деп кинофильмни тырттырып турган үезинде кино артизи Маргарет Локвуд мындыг солун чаңчылды эскерген. Эртенги азы дүъш соонда шайлаашкын соонда, Хичкок шай ижип олурган аян эгин ажыр шывадаптар болган. Ону октапкаш, аяктың бусту бээрин манаар турган. Ооң ол чаңчылы бүгү назынында ооң-биле олчаан артып калган дээр. Ооң дугайында боду мынчаар чугаалаар: “Ынчаар кылырга кижиниң оожургап, сула салдыныптарынга дыка дузалаар. Так туттунуушкунну сула салыптар. Кино ойнап турар артистерже алгырарының орнунга мындыг арга-биле оожургап алганы дээре” – дээр. Хичкок бүгү назынында шагдаа ажылдакчыларындан дыка коргар чораан. Ооң хайында ол чаңгыс-даа катап автомашинаны боду башкарып, мунуп көрбээн. Чүге дээрге, ол бичии турда, ачазының-на дилээ ёзугаар азарганчыг үүлгедиг дээш, шагдаалар ону он минут иштинде херектеннер олурар черге суп кааннар. Кажан ону хостап тура, шагдаа ажылдакчызы кем-херек үүлгедикчилеринге шак-ла мынчаар кеземче онаап турар деп тайылбырлап берген. Шак ол болуушкуннуң соонда шагдаалардан үргүлчү коргуушкунундан ооң хөй санныг кинофильмнеринде угаан-медерелдиң ханы дүвүнде кем чок буруудалдан болгаш сүрүүшкүнден девидеп-сезинген сеткили-биле кылдынганы дыка тода илергей көстүп турар.

Хичкок овофобия (азы чуургадан коргуушкун) деп аарыг-биле аарыг турган. Ынчангаш шөйбексимээр төгелчик хевирлиг чүүлдерни көрүп шыдавас, оон аажок коргар. Ынчангаштың Хичкокка чем кылдыр борбакка хайындырып каан чуурганы салып бээрге, дыка кончуг хорадай бээр турган.

Альфред Хичкок Нью-Йорк хоорайның кудумчуларын аттарындан эгелээш, оларның кайда турарын шээжи билир болгаш демир-оруктуң барык шупту штаттарже чоруур шагын ыяк доктаадып алган.

Кажан Хичкоктуң кадайының бажынче хан чүгүре бээрге, эмчилер ону эмнеп турган үезинде, ол орук кежир чемненир черге манап олурган. Ооң соонда ол кажанда-даа ол чемненир черниң чанынче безин чоокшулап көрбээн. Чүге дээрге ол кажан кадайы эмчиже кире бээрге, аңаа олуруп алгаш, кандыг хилинчекти көрүп эрткени кажанда-даа уттундурбаан.

Альфред Хичкок бодунуң тырттырган киноларын көөрүнден коргар турган. “Меңээ мээң бодумнуң-на кылып кааным кинофильмнерим аажок коргунчуг – деп, ол чугаалаар – Мен кажанда-даа оларның көрүлдезинче барбас мен. Улус канчап ол мээң киноларымны шыдажып көрүп турар чүвел дээрзин черле билбес-тир мен”.

РЕЖИССЁРНУҢ ХОЛУНУҢ ҮЖҮҮ

Хичкоктуң режиссёр холунуң үжүү немец экспрессионистерниң болгаш орус (совет) киноларындан хевирлеттинип тургустунган. 1940 чылдарда кылган кинолары голливудтуң кем-херек үүлгедиглиг, келир үеге бүзүрел чок, хоозуралдың болгаш дерзии аажылыг “нуар” деп хевир-биле чаржалажып турар. Ооң улуг кино режиссёру болу бээринге Эйнштейн, Пудовкин, Мурнуа ( Хичкок ооң дугайында улуг чүүлдү бижээн) болгаш Девид Уорк Гриффит канчаар-даа аажок улуг салдарны чедиргеннер. Ол 1929 чылда В.И. Пудовкинниң “Кинонуң тырттырылгазы болгаш ооң аргалары” деп, кино тырттырарынга хамаарышкан ол үеде билдингир орус режиссёрнуң бижээн чүүлдери кирген англи дылда парлаан номну кончуг кичээнгейлиг номчуп, танышкан. Американың кино тургузуунуң сайгарыкчызы болгаш чогаалчы Джон Говард Лоусон Хичкоктуң ажылдарын ооң чаңгыс үежилериниң тырттырып кааны “кара” киноларынга бодаарга безин “сеткил-сагыжы аар аарыг”, “ниитилелге бодун алдынарынга хамаарыштыр кижилерге келдерел сеткил чок” деп үнелелди бербишаан, өскелерге бодаарга эр-херээжен чорукче улуг кичээнгей салбайн турарын айыткан. Лоусон Францияның чаа агымының төлээлери (Ромер, Шаброль) Хичкокту мурнуку одуругнуң кино тырттырыкчызы кылдыр үндүр идип турарын, Мурнау болгаш Эйнштейн дег деңнелдиң “чаа овур-хевирниң чогаадыкчызы” деп бедик атты берип турарының утказын чедир үнелеп билбээн. Лоусон режиссёрнуң чедип алган чедиишкиннеринден аңгыда, ооң амыдыралче көрүжүнге чөпшээрешпейн турарын, мөзү-шынар талазы-биле хамаарылгазын хүлээп алыры бергезин, ооң католик шажынга күштүү-биле бердингенинден тывылган (шупту улусту буруудадыр, бирги хонуушкуннуң нүгүлдүг хилинчээ, сагыш-сеткилдиң ийи арынныг чоруу) “кижилерни эң-не бужар сонуургалдарга амдажыдарынче угланган” деп үнелелди берип турар. Хичкоктуң чогаадыкчы дилээшкиннери, Лоусоннуң шинчилелдери-биле алырга, “каржы-хажагай чорук – чаңгыс борбак угаан-медерелге эң-не чоок чүүл” деп билигни, а мөзү-шынар боттуг чүүл-биле үскүлежип келгенде, шупту утка-дөзүн чидирип алыр үзел-бодалдарже угланган деп түңнелге келген. Бо бүгүнү байдалдарны өөренип көргеш, үндүрген түңнелинде, Хичкоктуң кинолары “муңгагдалдың ханы чиндиңнээжинче киир соруп турар” деп демдеглээн.

Хичкок экранда болуп турар болуушкунну күштелдирери-биле үнге аажок хумагалыг хамаарылгалыг болуп, улустуң манавааны тускай аргалар-биле үннү бир тускай ажыглаарын чогаадып тургускан. Шак-ла ындыг байдалды чедип алырынга утка аайы-биле херек ужурлуг аялганы кады ажылдап чаңчыкканы Бернард Херрманның бижип кааны хөгжүмнү ажыглаар турган. Ол кинону тырттырарынга ажыглаар шупту үүрмек ажылдардан эгелээш, хөй адырлыг бүдүрүлгениң шупту талаларынга улуг кичээнгейни салыр турган.

Киноларның чарлалдарын болгаш бижимелдериниң каастакчызы Гарольд Адлерниң ((Harold Adler) аажок кайгап-ханмаан сактыышкынында чугаалап турары-биле алырга, режиссёрнуң ажылдаар өрээлинде уран-чүүлге болгаш ону тускайлап чараштаарынга хамаарышкан ынча хөй номнарның барынга шуут магадап ханмаан. Гарольд боду бодунуң дизайнер мергежилиниң аайы-биле аажок билдингир мергежээн ажылдакчы-даа болза, ооң дизайн талазы-биле ажылынга хамаарышкан ынча хөй номнары чогун ажыы-биле билинген.

Режиссёр шупту талазы-биле аажок кичээнгейлиг белеткел ажылдарын кылырын, кинога тырттырар кадр бүрүзүн чуруп, кинонуң тургузуун катап-катап тодарадып, киржип турар маадырларның овур-хевирлерин, аажы-чаңнарындан тура чогаадып, тургузуп, долгандыр турар хүрээлеңи кандыг каасталгалыг турар ужурлуу дээш оон-даа өске ажылдарга шыңгыызы-биле белеткенириниң талазы-биле өске режиссёрлардан онза ылгалдыг турган. Ооң ындыг хамаарылгазының дугайында Ширли Маклейн мынчаар демдеглээн: “Ол баштай бүгү кинофильмни бажының иштинге тырттырып алгаш, а ооң соонда кажан херек кырында тырттырып эгелээш, аажок ажынып, хөлзеп эгелээр. Бистер, кино артистери, аңаа кандыг-даа солун эвес, чүгле кадр иштинге турар ужурлуг херекселдер ышкаш көөр. Ол бистерни “үнү чок мал-маган” кылдыр санаар турду”. Ындыг турбуже, Ингрид Бергман, режиссёрнуң ажылдаар арга-дуржулгазын сайгарып тура, мынчаар демдеглеп бижээн:

“Ооң режиссёр ажылының онзагайы болза, ол баш бурунгаар шупту чүвени ыяк белеткеп алырында. Бодунуң тырттырар дээн кинозунга хамаарыштыр шупту чүвени тырттырып эгелевээнде-ле баш бурунгаар билир. Бичии ынай чүве безин арттырбайн, каасталганың чүү, каяа турар ужурлуг черлеринден тура бажыңынга бичии хевирге кылып белеткеп алгаш, а ооң соонда ол-ла олчаан кылдыр кино тырттырар студияга катап тургузуптар. Ол кино тырттырар кинокамерадан безин хынап көрбес турган: “Мен ында кандыг турар ужурлуун шагда-ла билир мен” дээр.

Мен ол ышкаш, шак-ла ынчаар хынамчалыг ажылдаар өске режиссёрну билбес мен” Джанет Ли “Психо” деп кинога ажылдап турганын мынчаар сактып чугаалаар:

“Шупту чүвени шагда-ла баш бурунгаар бодап каан болду: идик-хеп аймаа, чемодан, ажылдан чоруп тура, ооң иштинче чүнү суп алырымга чедир. Ол мээң каяа, канчаар турарымны, канчаар кылаштаарымны азарганчыг хевирде кылып каан дүрзүлер дузазы-биле айтып берди. Кинокамера кайыын, канчаар маадырларны тырттырарындан бээр ында дыка тода кылдыр айтып каан. Шак ынчаар тырттырарга шупту чүве бир онзагай хевирлерлиг болуру чедип алдынар”.

Хичкоктуң ынак маадырлары дээрге, янзы-бүрү байдалдарга багладып, дужадып алган улустар. Ол тургустунган берге байдалдан улаштыр канчаар сайзырап чоруптар уткаларны үш аңгы бөлүкке чарып турар:

• "Боттарының үүлгетпээни кем-херек үүлгедиглеринге шамнаткаш, ол байдалды агартып, бурууга онаашпайн үнер дээш, боттарының истелгезин кылыр ужурга таварышкан уткалыг кинолары: “Чурттакчы”, “39 чадалар”, “Чазылдырыкчы”, “Демир-орукта бот-боттарын танышпастар”, “Мен буруумну арыдыр тейлеп алыр мен”, “Оорну тудар”, “Ол кижи эвес”, “Соңгу-барыын чүктү таварыштыр соңгу чүкче”, “Кылыктаныг”.
• “Хайлыг херээжен” (бодунуң ынак кижизин шын оруктан чайладып алгаш, оон сөөлүнде ооң-биле кады өлүп каар дээш) (“Нүгүл”, “Сагыжы-биле удурланыышкын”, “Ребекка”, “Багай алдар”, “Баш дээскиниишкини”, “Марни”.
• Классиктиг детектив: өлүрүүшкүннер истелгези, хөй кезиинде бажы багай, аарыг улустуң үүлгедиглери (“Чигзинигниң хөлегези”, “Хендир”, “Херимче соңга”, “Психо”, “Кылыктаныг”).

Хичкоктуң киноларынга ажыглаар ынак аргаларының бирээзинге мындыг арганы онзалап демдеглеп болур. Кинода ойнап турар кижиниң көрүжү-биле көрүп турган ышкаш кылдыр кинокамера-биле тырттырыптарга, көрүкчү экранда ойнап турар маадырның караа-биле шупту чүвени көрүп эгелээр. Камераның шимчээшкини болгаш тырттырар уг-шии бир-ле онзагайы-биле Хичкоктуң кинолары өскелерден ылгалдыг. Оон аңгыда, янзы-бүрү кадрларны дыка дүрген кожуптар арганы база Хичкок бодунуң “Психо” деп кинозунда чунар өрээл иштинге өлүрүүшкүн үезинде ажыглааны-биле, ындыг уран арга эгелээн деп санап турар.

Хичкок “камео” дээр бодунуң киноларында боднуң ойнап кааны бичии рольдар-биле база алдарлыг. Ол бодунуң киноларынга анаа кудумчуда эртип бар чыдар кижи кылдыр азы кудумчуда кайганып чоруур кижиниң овур-хевирин ойнап тырттырарынга аажок ынак. Ол барык бодунуң тырттырганы шупту киноларда бичии рольдарны ойнаан. Черле инчеш, ниитизи-биле, Хичкок бодунуң сөөлгү чылдарында суг болза, бодун долгандыр бир-ле хуулгаазын, ужур-утказы билдинмес байдалды тургузуп, тывызыксыг байдал-биле бодун бүргей тудуп чораан.

Дональд Спото, Хичкоктуң амыдырал-чуртталгазының болгаш чогаадыкчы ажыл-херектериниң дугайында допчу-намдарын чыып бижээн улуг ажылдың автору, ооң улгады бергеш тырттырган киноларының дугайында мынчаар бижээн: “Бот уунда багай күштерден адырлыр ёзу-чаңчылдарлыг, кижиниң амыдыралының онзагайын эмчи тодарадылгазының дузазы-биле аарыг дүвүрелин көргүскен (хүлээлге, эр-кыс улустуң чоокшулажылгазы, чип чоруур чеми, бир-ле кижини узуткап чок кылыры), ийи херээжен кижиниң Ава-Кадайы (авазы, ооң кадайы Альма) биле Кино сылдызы (Грейс Келлиден тура Типпи Хендренге чедир) аразында чыл-чылы-биле тургустунуп чораан дүвүрелди ында көргүскен”.

Оон аңгыда Хичкок кол рольдарынга “соок” арынныг, сарыг баштыг кыстарны тырттырарынга аажок ынак турган (Марлен Дитрих, Грейс Келли, Вера Майлз, Ким Новак, Джанет Ли, Типпи Хендрен, Клод Жад).

УТКА ААЙЫ-БИЛЕ ҮШ-ҮШ БӨЛҮК КИНОЛАРЫ

Хичкоктуң чогаадыкчы оруун Жак Лаканның тургузуп кааны сагыш-сеткил шүүр тускай эртем дүрүмүнүң талазы-биле өөренип көөр чүве болза, Слава Жижек эң-не алдарлыг кинофильмнерин утка аайы-биле үш-үш бөлүктерге чардынып турар деп түңнелди үндүрген:

• “Ол кижи эвес”(1956), “Баш дээскиниишкини” ( 1958), “Соңгу-барыын чүктү таварыштыр соңгу чүкче” (1959) – херек кырында кинофильмниң кол маадырларын ол кижилер эвес, а өске улус кылдыр хүлээп ап турар уткалыг үш кинофильмнер.
• “Баш дээскиниишкини” , “Соңгу-барыын чүктү таварыштыр соңгу чүкче” болгаш “Психо”(1960) – бо киноларда кол маадырлар ынак херээжен кижизи чок апаарга тургустунуп келген хоозуралды боттарының чогаадып алганы бир-ле чүүл-биле дуглап алыксап турарлар.
• “Соңгу-барыын чүктү таварыштыр соңгу чүкче”, “Психо” болгаш “Куштар”(1963) деп үш киноларда өг-бүлениң аразында харылзаазында дең эвес чорукту болгаш сагыш-сеткилдиң хоозуралын адазы чогундан ийезиниң бодунга эмин эртир ынакшылын таварыштыр көргүзүп турар. Эмин эртир эрге-чагыргалыг үш кол маадырларның авалары шупту үш кинофильмнерде бодунуң төлүн хууда өнчүзү кылдыр көрүп, оолдары өске херээженнер-биле долу харылзааны тудуп шыдавас байдалдарны тургузуп турарын көргүскен.

КИНОФИЛЬМНЕРИНИҢ ДАҢЗЫЗЫ

Кол көөр чүүл: Альфред Хичкоктуң кинофильмнериниң даңзызы

Хичкоктуң кино тырттырар талазы-биле ажыл-чорудулгазының түңнелинде – 55 долу хемчээлдиг кинофильмнер, хөй кезии делегейниң кино тырттырар талазы-биле эң-не дээди чергезин ээлээн. Оон аңгыда, Альфред Хичкок 21 кезектиг телефильмнерни бодунуң “Альфред Хичкок көргүзүп тур” деп теледамчыдылгаларынга белеткээн болгаш 1944 чылда ийи барымдаалыг кинофильмнерни база 3 ажылы чедир кылдынмаан төлевилелдерлиг.

Хичкок “Согур” деп аттыг кинону тырттырар деп турда, ону соксадып кааптарга, Дэвид Бэтиниң бижип кааны “Сылдыстарның сууру” деп улуг романын кино кылдыр тырттырар эргезин садып алган. Ында чүнүң дугайында чугаалап турар дээр чүве болза, шериг-агаар ужудукчулары атомнуг бомбаны чүдүрүп алгаш, чедер черинче ужуп бар чорда, бомбаның чазылдырар херексели үрелгенинден боттары өлүмнүг даалганың күүседикчилери апаар. Ынчалза-даа ук кинонуң акшаландырыышкыны болдунмаанындан ону 1962 чылда тырттырарын соксадыпкан.

Хичкоктуң кинофильмнерин чижеглей аарак элээн кезек мындыг үелерге чарып болур: Оожум-топтуг чылдары, Британ классиканың чылдары, Голливудтуң адын камгалаан чылдары, Дайын-чаа чылдары, Бодунуң холунуң үжүүн мергежиткен чылдары, Дөрткү он чылдар, Күштүг коргудуушкуннуң тергиини, Туураан улуг-назылыг чылдары, Дедир чанып келгени.

САКТЫЫШКЫН

Голливудтуң Алдар сесерлиинде сылдызы

• Голливудтуң Алдар сесерлиинде сылдызы
• Лейтонстоуннуң метро доктаамында Хичкоктуң 17 киноларындан алдынган чуруктар-биле кылдынган бөлүк чуруктуг мозаика
• 1993 чылда Хичкоктуң ачазының чурттап чорааны бажыңының чанынга тураскаалдыг самбыраны тургускан. Ында мынча деп бижип каан: Альфред Джозеф Хичкок, сураглыг кинорежиссёр, моон ырак эвес 517 Хай Роад, Лейтонстоун деп черге 1899 чылдың август 13-те төрүттүнгеш, 1980 чылдың апрель 29-та мөчээн.