Хөөрүк
Хөөрүк (лат. Eutamias sibiricus) — хемирикчилер аймааның дииңнер хевиринге хамааржыр сүт чемиштиг амытан[1][2][3].
Даштыкы хевири[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Хөөрүк — бичии (дииңден-даа бичии), узун мага-боттуг аңчыгаш. Мага-бодунуң узуну 12—17 см, кудуруунуң узуну — 7—12 см; деңзизи 80—130 г. Даваннары дииңнииңден чолдак; артыкы даваннары мурнундаазындан узун.
Чүзүнү шокар боор: бора-хүрең азы кызыл-сарыг ооргазында 5 кара дилиндектер баткан. Ишти аксымаар. Кудуруу кырында бора, адаанда хүреңзимээр. Хөөрүк чылда июль-сентябрь айларда чаңгыс түлээр. Кулактары улуг эвес, баштарында салбактар чок.
Амыдыралының аяны[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Хөөрүк колдуу ине бүрүлүг болгаш холумак ыяштарлыг аргаларда чоруур.
Ыяш кырлап маңнап турда магалыг, ынчаза-даа үргүлчү ханы эвес үңгүрлерде чурттап турар боор. Үңгүрүнүң иштинде чурттаар чери, үүже шыгжаар чери база каш чиигенип халыыр өрээлдерлиг болур. Хөөрүктер хүндүс шимчээр.
Хөөрүктерниң кол чемижи - пөш тооруу база клён, липа, ээргииш үрезиннери, а чазын база чайын — чиирбейлер, мочургалар, каттар, мөөгүлер, кызыл-тас, сула, гречка үрезиннери тып чиир. Оон аңгыда курт-кымыскаякты база чип болур. Сес айдан тура кышкы курлавырын белеткеп эгелей бээр: тооруктар, тараа аймаа, кургаткан мөөгүлер, каттар. Оларны чаактарынга чыып алгаш, үңгүрүнче дажып алыр. Курлавырының ниити деңзизи 5—6 кг чеде бээр. Ооң ынчаар чыып алган курлавырын тайганың өске амытаннары — дииңнер, киштер, оон аңгыда черлик хаваннар база адыглар оорлап аппарып болур.
10 айдан тура 3 ай төнчүзүнге чедир хөөрүктер ижээй бээр. Эъдиниң изии 3-8 градус чедир бадып кээр, бир минутада 2 катап тынар апаар. Ынчалза-даа кезек-кезек болгаш, ол чемненип алыр дээш оттуп кээп турар.
Хөөрүк бүрүзү бодунуң ээлээн черинге чаңгыстап чурттаар. Чаңгыс үңгүрге ийи улуг хөөрүк чурттай албас, чаңгыс кажаажыгашка суп каарга, олар чокшуп туруп бээр чаңчылдыг.
Өзүп көвүдээри[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Чылдың-на 4-5 айларда үезинде ижээнден үнген соонда оларның өзүп көвүдээр үези кээр. 6 ай төнчүзүнде — 6 ай эгезинде 30 хонук боос чораан соонда, 3-4 грамм килдиг бичии согур, тас оолдарлыг апаар. Каш хонук эрткенде ооргазынга кара дилиндектер тыптып кээр. Карактары 31 хонганда ажыттынар. Ийи ай иштинде төлү авазы-биле артар. Бойдуска олар 3—4 чыл чурттаар[4], кижи азыралынга 5—10 чыл чеде бээр.
Өске хевирлери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Соңгу Америкада хөөрүктүң 23—24 аңгы хевирлери бар.
Чуруктар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
.jpg)
Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- ↑ Patterson B. D., Norris R. W. Towards a uniform nomenclature for ground squirrels: the status of the Holarctic chipmunks (en) // Майык:Нп4 : journal. — 2016. — Vol. 80, iss. 3. — P. 241—251. — ISSN 1864-1547. — Майык:DOI.
- ↑ Qiu Z., Storch G. The early Pliocene micromammalian fauna of bilike, Inner Mongolia, China (Mammalia: Lipotyphla, Chiroptera, Rodentia, Lagomorpha) (en) // Senckenbergiana lethaea : journal. — 2000. — Vol. 80, iss. 1. — P. 173—229. — ISSN 0037-2110. — Майык:DOI.
- ↑ Qiu Z.-D., Zheng S.-H., Zhang Z.-Q. Sciurids and zapodids from the late Miocene Bahe Formation, Lantian, Shaanxi (en) // Vertebrata PalAsiatica : journal. — 2008. — Vol. 46, iss. 2. — P. 111—123. — ISSN 1000-3118.
- ↑ 323. academnet.neisri.ru. Хынаан 13 Он бир айның 2020.
Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Позвоночные животные России: Бурундук азиатский Archived 2021-06-24 at the Wayback Machine
- Site of a chipmunk breeder from UK.. Архивтээн 2011 Сес айның 26.