Чедер (хөл)
"Чедер" хөл - Таңды кожуунда дустуг малгаштыг хөл. 2013 чылга чедир ону долгандыр эмненип дыштаныр курорт турган, ам ооң ээзи солушканда, курорт байдалы өскерлип турар.
География
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Кызыл хоорайдан Эрзин баар орук-биле (мурнуу-чөөн чүък) 45 км ырактан кыдыынче ээпкеш 2 км немей халдыр. Хөлдү долгандыр кургаг ховулар. Хөлден хем азы арык үнмес, ховуда өңгар черде, Ортаа-Тыва ыйгылааш кавызында, далай хемчээлинден 706 м бедикте турар. Хөлдү мурнуу чүъктен арык база чер адаанда суглар хандырып турар. Хөлдүң кыры шөлү 5,0 кв. км, узуну – 4,5 км, калбаа – 0,8–1,5 км, ханызы – 1,5–1,8 м.[1]
Мирабилит база тенардит минералдарның ак кристаллдары артынчызы хөлдү долгандыр куржап алган.
Чедер хөлдү Тываның чурттакчылары үе-дүптен эмненип ажыглап эгелээн. Тыва Арат Республиканың Чазааның чалалгазы-биле (1921 – 1944) совет бальнеолог В.М. Левченко хөлдүң суун база малгажын эртем талазы-биле бир дугаар 1932 чылда шинчилээн. 10 чылдар оон бертинде-ле дыштаныр бажыңнар турза, чүгле ынчан-на төре деңнелдиг курортту ажыткан.
Хөлдүң эмнээр тургузуу
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]"Чедер" курорттуң бальнеофакторлары болза хөлдүң рапазы (дустуг суу) болгаш баларлыг эм малгаш. Хөл рапазының минералданганы: 80-200 г/л; тургузуу: хлорид-сульфаттыг, магний-натрийлиг. Хөл рапазы чыды сероводородсуг. Хөл эрии база дүвү баларлыг малгаштыг. Хөлдүң ортузунда малгажының кылыны 1 м. Баларлыг малгаш куу-кара өңнүг, дыгый тургузуглуг, шоолуг элгиичел эвес, сероводородтуг. Эм малгажының курлавыры элээн көвей – 1 сая 500 муң куб. метр. Физик-химик ажыктыг шынарлыг малгажы хөлдүң соңгү чүъгүнде[2]. Баларның сугга эстир кезээнде тускай компонентилерин (г/л) дараазында даңзыда бижээн:
HCO3- | SO42- | Cl- | Ca2+ | Mg2+ | Na+ | Σ |
---|---|---|---|---|---|---|
2,01 | 12,25 | 3,96 | 0,002 | 0,26 | 8,56 | 27,04 |
Шынары |
---|
Микрокомпонентилери:
|
Хирленгени – 0,39% |
Шыгы – 66,45 % |
Ишкир деңзизи – 1,17 г/куб.см |
Ийлениринге удурланчаа – 9810 дин/кв.см |
Чыпшынчаа – 9661 дин/кв.см |
Сероводородтуң хуузу – 0,48 % |
Сугга эстир дустар – 27,03 % |
Малгаштың курлавыры – 2,5 млн. куб. м. (150 чыл хире чедер) |
Дөмейсимээр хөлдер:
|
Эмнээр аарыглары:
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- Кеш болгаш ооң адаанда клетчаткалар аарыглары
- Шыңган-сөөк системазы аарыглары
- Сидик системазы аарыглары
- Нерви системазы аарыглары
- Тыныш системазы аарыглары
- Чем хайындырар система аарыглары
- Хар эргилдези аарыглары
- Кулак, боостаа, думчук аарыглары
- Эндокрин системазы аарыглары,
- Чемненири база бүдүмелдер саарыыры үрелгенде
- Гинекология
- Ниити терапевтиктиг аарыглар
- Урология
Бо дээрге белеткеп каан чүүл-дүр. Эдип база немеп тургаш, ук төлевилелге дузалап болур силер. |
- ↑ ЦЕЛЕБНЫЕ ВОДЫ ТУВЫ. Кара-кыс Аракчаа, КЫЗЫЛ - 2016
- ↑ ГБУ "НИИ медико-социальных проблем и управления (группа ВКонтакте)