Чугаа:Тыва кижи
Тывалар кажан "тывалар" деп адатынып эгелээнил, а чүге "тувалар" деп ады барыл? Кайызы кажан тыптып келгенил? "Тывалар" деп адаарының чылдагааны кандыгыл?--37.192.254.126 23:14, 2 Февраль 2016 (KRAT)
Кайы үеден эгелеп тывалар боттарын "тыва" деп сөс-биле адап эгелээнил, ону кым-даа билбес. "Тыва" дээрге кончуг эрги сөс-түр, самодий уктуг.
"Тыва" деп сөстүң мындыг диалектилиг хевирлери турган:
- Туба -- сөөк болгаш аймак ады-дыр. Ол болза хакастарның өгбелери-дир, олар Саян дааның соңгу чартыынга чурттап чораан. Амгы үеде ол чер Красноярски крайның мурнуу чартыында турар.
- Duβa -- тофа чоннуң эрги ады-дыр. XX вектиң ортузундан бээр duβa чон бодунуң адын "Тофа" кылдыр өскертип алган.
- Tuha -- тожуларның эрги ады-дыр. Ам уттундура берген.
- Туха -- Тере-Хөл улузунуң эрги ады-дыр. Ам уттундура берген боор.
- Туха -- Шишкит ивижилериниң ады. Европей улустуң орфографиязында ол чонну "Духа" азы "Dukha" кылдыр база бижип каан боор-дур. Моолдар оларны "Цаатан" дээр.
- Сарыг чаг тыва, ак чаг тыва, кара чаг тыва — Сенгел тываларында сөөк ады-дыр.
Алдай-Саян чуртунда "Тува" деп чон чок! "Тува" дээрге "Тыва" деп сөстүң орусчуткан үрелик хевири-дир. Шак ынчалдыр, "Тофа" дээрге "duβa" деп сөстүң үрелик хевири-дир. Орустар түрк сөстерни шын адап шыдавас. Бир эвес, кандыг бир хакас азы тыва сөс орус дылче кире берзе, ол сөстүң адаттынары өскерли бээр.
"Тыва" деп сөстү бис самодий уктуг өгбелеривистен алган бис. "Тува" деп сөс-биле тываларны орустар адап каан. "Тува" дээрге экзоэтноним сөс-дүр. Чижээ, немецтер боттарын "Deutsche" дээр. Немецтер ботарын кажан-даа "герман", "аллеман" азы "немец" дивес. "Герман", "аллеман", "немец" деп сөстер дээрге экзоэтноним сөстер-дир.
Немеп каайын:
Алдайда "Туба" азы "Тубалар" деп чон бар. Оларның эрги ады "йыш кижи". "Тубалар" деп сөс-биле оларны орустар адап каан. Бо үеде олар төрээн дылын уттупкан хевирлиг. Ынчангаш олар ам боттарын: "тубалар бис" дижип, кылаштажып турар. Чогум, эрги үеде олар боттарын: "йыш кижи" дээр турган. --Көпек (обсуждение) 15:19, 3 Февраль 2016 (KRAT)
- солун-дур. Четтирдим. А самодийлерден келгени дугайында тодарадып сайгарган ажылдар бар ирги бе? Эштеримге бадыткал херек болуп тур. --31.173.242.145 10:25, 4 Февраль 2016 (KRAT)
Эштериңге чугаала, ындыг белен чүве кайда турар чүвел! Бадыткал херек болза библиотекалар кезип, бажын ажылдадыр херек, меге бижээн чүвени, шын бижээн чүведен ылгаптар херек. Шынап сонуургап турар болзуңза бижимел материалдар-биле бодуң ажылдаар апаар сен. Г. Н. Прокофьев "Этногония народностей Обь-Енисейского бассейна", сеткүүл Советская этнография", 3-кү үндүрүлгези — 1940. И. Георги биле М. Кастренниң ажылдарын база немей көрүп көр. Матиас Кастренниң ажылдарын даштыкы дылга үндүрүп бижээн.
Чогум, кезек орус эртемденнер бар С. И. Вайнтшейн биле Б. И. Татаринцев ышкаш. Олар болза: "Туба деп сөс, самодий эвес түрк дылдыг аймактардан келген сөс-түр" деп турган. Оларга хамаарыштыр бир солун ном бар. 1970 чылда үнген, Никонов В. А. деп кижиниң "Этнонимы" деп дептери-дир. Ында Вайнштейнниң "Этноним Тува" бижээн чүүлү бар, ону сонуургап көр. --Көпек (обсуждение) 15:17, 4 Февраль 2016 (KRAT)