Шагдыр-Сүрүң, Оюн Санаа оглу
Шагдыр-Сүрүң Оюн Санааевич (1904, Межегей, Тыва – апрель 1936, Тыва) – тыва күрүне ажылынг база хөй-ниитичи ажылдакчы. Тываның профэвилелдериниң үндезилекчизи, баштайгы удуртукчузу. ТАР-ның Ордениниң кавалери.
Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Амыдыралының эгези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Оюн Санааевич Шагдыр-Сүрүң 1904 чылда төрүттүнген. Оюннар чурттуг оол – Күрсединиң чээни, бодунуң алдарлыг даайының чугаазын аажок сонуургаар чораан. Шагдыр-Сүрүң аныяандан эгелеп, чонга бодун бараан болдурган.
Чалыы үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Улуг эштериниң сүмезин ёзугаар 1924 чылда Кызылга өөренип келген. Аныяктарның революстуг шимчээшкининге идепкейлиг киржип, эгелээш, аревечилерниң баштайгы үүрүн ТАР-ның найысылалынга ол организастаан. Тываның революстуг аныяктар эвилелиниң (ТАРЭ-ниң) бирги съездизин белеткээр оргбюронуң составынга кирбишаан, ол уйгу-чыдын чокка ажылдап, организастыг хемчеглерни калбак тайылбырны чогузуп, аныяктар аразынга тодаргай суртаалды калбартып турган. ТАРЭ-ниң бирги тургузукчу съездизи 1925 чылдың декабрьда болган. Ооң ажылынга Оюн Шагдыр-Сүрүң эң-не идепкейлиг киришкен. ТАРЭ-ниң Төп Комитединиң составынга соңгуткан.ТАР-ның Чазаа бөлүк тыва аныяктарны, оларның аразында Шагдыр-Сүрүңнү, Москваже өөредип чоруткан. Абаканга чедир сал-биле узун орукту эрткеннер. Ол дугайында КУТВ-ка О.С. Шагдыр-Сүрүң-биле кады өөренип турган С. Тока «Араттың сөзү» деп тоожузунга тодаргай бижээн.
Чедишкен үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Чөөн чүктүң ажылчы чоннарының коммунистиг университедин олар чедиишкинниг дооскаш, партияга кирип чуртунга ээп келгеш, революстуг ажыл-чорудулганы калбаа-биле чорудуп эгелээннер. 1929 чылда О. Шагдыр-Сүрүңнү ТАРН ТК-ның кежигүнүнге соңгаан. Партияның сески съездизиниң ажылынга ол идепкейлиг киришкен, а намның ол шуулганы Тываның капиталистиг эвес оруктап, социализмче хөгжүүрүнүң чиңгине шугумун тодаргайлаан. Партия ону кандыг ажылче чорудар болдур, ол бүгү чер болганга эң-не бедик харыысалгалыг ажылдап, шын шиитпирлерни хүлээп ап келген. Партия болгаш Чазактың даалга бүрузүн ол чигези-биле күүседип, Хемчикке 1930 чылда чепсектиг тура халыышкынны базарынга идепкейлиг киришкен. ТАР-ның даг үлетпүрүн мергежилдиг удуртуп келген. Ооң ажылдап турган чылдарында Тываның алдын тывыжы көвүдээн, алдынчылар артельдерин сайзыраткан, аняык республиканың ажылчын аңгызының үндезинни тургустунган. Тываның профэвилелдерин баштаарын О. Шагыр-Сүрүңге дааскан соонда, ооң мергежилдиг ажылының түңнелинде профэвилелдерниң Москвага болган бешки делегей конференциязынга Тываның профэвилелдерин рофинтернге хүлээп алган.
Мөчээни[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Тываның көскү ажылдакчызы О.С. Шагдыр-Сүрүң 1938 чылда аар аараан сөөлүнде мөчээн. Ооң амыдыралының ажыл-чорудулгазының дугайында республика солуннарынга ынчаарда калбаа-биле бижээн. Чоннуң мурнунга улуг ачы-хавыяаларын үнелеп көргениниң демдээ кылдыр ону кызыл партизаннарның акы-дуңма чевээнге орнукшуткан.
Шаңналы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Оюн Санааевичиниң ак сеткилдиг куш-ажылын ТАР-ның Республика ордени-биле демдеглээн.
Дөс[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1. Оюн Санааевич ШАГДЫР-СҮРҮҢ // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Күрүне ному.Кызыл. 2004. С. 107
- 2. Профсоюзы Тувы отметили 80-летие и вспомнили своего первого лидера