Шыырап, Монгуш Какыйлай оглу

Шыырап, Монгуш Какыйлаевич (1924 чылдың апрель 15, Эрги-Барлык, Барыын-Хемчик, ТАР – 2019 чылдың январь 9, Кызыл) – Тываның күрүне болгаш хөй-ниитиниң көскү ажылдакчызы. Тыва Республиканың Дээди Совединиң бүгү алды чыыштарының депутады.

Намдары

Монгуш Какыйлаевич Шыырап Эрги-Барлык суурга 1924 чылда төрүттүнген.

Эрзин кожууннуң Сарыг-Булуң школазынга он сес харлыында-ла эге класстарга башкылап турган. Дайын чылдарында он тос харлыында Тываның араттың революстуг шериинге албан эрттирип келген.

Дайын сөөлүнде үеде билиглиг болгаш идепкейлиг аныяк Монгушту СЭКП Тыва обкому областың партия школазынга өөредип киирген, а элээн каш чылдар эрткенде, ол СЭКП ТК-ның чанында Москваның дээди партия школазының дыңнакчызы болган. М.К. Шыырап ынчаарда-ла партия ажылының эвээш эвес дуржулгазын шиңгээдип алган турган. Партияның дээди школазын дооскан сөөлүнде СЭКП-ниң Улуг-Хем райкомунуң секретарынга 1956 чылда соңгуткан, а бир чыл эрткенде, ол-ла кожууннуң улус депутаттарының район Совединиң күүскомунуң даргазы болган. Ынчаарда кур болгаш куруккан черлерни шиңгээдип, тараа культураларының бедик дужүдүн Тывага база өстүрүп ап турган. А Монгуш Какыйлаевич хову бригадаларынга үргүлчү барып, аңаа хонуп, тракторларны безин боду башкарып, бедик дужүт дээш улуг-хемчеглерни баштап, эвилелдеп турган. Кожуун чагыргазының даргазы тургаш, бедик дужүт дээш чонну баштап, үре-түңнелдиг ажылдааш, баштайгы шаңналын – «Кур болгаш куруккан черлерни шиңгээдип алганы дээш» деп медальды алган.

М.К. Шыыраптың бедик эртем-билиин, организакчы улуг дуржулгазын барымдаалап көргеш, ону областың культура эргелелиниң даргазынга, СЭКП Тыва обкомунуң организастыг ажыл килдизиниң эргелекчизинге, партия-күрүне контроль комитединиң даргазынга томуйлаан. Ол бүгү бедик албан-дужаалдарга чоннуң төлептиг болгаш алдарлыг оглу Монгуш Какыйлаевич  ак сеткилдиг болгаш чаагай үре-түңнелдиг ажылдап келген.

СЭКП обкомунуң бюро кежигүнү, республиканың Дээди Совединиң бүгү алды чыыштарының депутады болуп турган Монгуш Какыйлаевич Шыырап тың чаагай үре-түңнелдиг ажыл-чорудулгазы Тываның хөгжүлдезинге чугула ужур-дузалыг болган. Ол хуузунда бедик харыысалгалыг болгаш, чоннуң байлааның төтчеглекчилеринге удур эптеш чок демиселди чорудуп келгенин ооң-биле кады ажылдап чораан бүгү кижилер эки билир. Ынчангаш ону чон бедии-биле хүндүлээр.

Ажыл-чорудулгазы (кысказы-биле)

1943-1946 чылдарда — Тыва Арат Республиканың кавалер полугунуң чайгы кезээнге шериг албанын эрттирген;

1946-1947 чылдарда — Партияның Барыын-Хемчик райкомунуң пропагандизи;

1947-1949 чылдарда — Кызыл хоорайда партияның область школазының дыңнакчызы;

1949-1951 чылдарда — СЭКП-тиң Тыва обкомунуң нам-профэвилел органнарының килдизиниң инструктору;

1951-1953 чылдарда — СЭКП-тиң обкомунуң организакчы килдизиниң медээ секторунуң эргелекчизи;

1953-1956 чылдарда — Москва хоорайга СЭКП ТК-ның чанында Намның дээди школазының дыңнакчызы;

1956-1957 чылдарда — СЭКП-тиң Улуг-Хем кожкомунуң секретары;

1957-1959 чылдарда — Улусчу депутаттар Чөвүлелиниң Улуг-Хем район күүскомунуң даргазы;

1959-1961 чылдарда — Областың Ажылчыннарның депутаттар Чөвүлелиниң культура эргелелиниң даргазы;

1961-1963 чылдарда — СЭКП-тиң Тыва обкомунуң организакчы килдизиниң эргелекчизи;

1963-1966 чылдарда — СЭКП-тиң Тыва обкомунуң база Тыва АССР-ниң Сайыттар Чөвүлелиниң партия-күрүне контроль комитединиң даргазы;

1966-1987 чылдарда — Тыва АССР-ниң Улусчу контроль комитединиң даргазы;

Шаңналдары, ат-алдары

Чонунга шынчы бараан болганы дээш М.К. Шыырапты хөй удаа шаңнаан:

• «Хүндүледиң демдээ» (1966, 1971)
• «Кур болгаш куруккан черлерни шиңгээдип алганы дээш» деп медалы

• «Күш-ажылчы Кызыл Тук» ордени (1976)

• «В.И. Ленинниң төрүттүнген хүнүнден бээр 100 чылынга алдар кылдыр. Шылгараңгай күш-ажыл дээш» деп медаль

• Моолдуң «Найырал» деп медалы
• Тыва Республиканың ордениниң кавалери (2009).

Дөс

1. Монгуш Какыйлаевич ШЫЫРАП // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Күрүне ному. Кызыл. 2004. С. 108

Шөлүглер

1. В Туве прощаются с видным государственным и общественным деятелем Монгушем Какыйлаевичем Шыырапом Archived 2020-01-19 at the Wayback Machine

2. На 95-м году скончался видный государственный и партийный деятель Монгуш Шыырап

3. Глава Тувы поздравил с юбилеем представителя поколения первопроходцев становления республики

4. Ушел из жизни Монгуш Какыйлаевич Шыырап