Астрономнуг хемчеглер

Астрономнуг хемчеглер, Сылдыстарның ырак-чоогун тодарадырда тускай эге хемчеглерни ажыглаар. Ол эге хемчеглер чүгле астрономияга хереглеттинер болгаш Чер кырынга хемчээшкиннерге ажыглаттынмас.

Октаргай делгемнеринде телоларның аразын хемчээрде астрономнуг эге хемчегни ажыглаар. Ол хемчег Чер биле Хүн аразының хемчээлинге, азы 149,5 миллион километрге дең. Оон аңгыда чырык чылы деп хемчег база бар. Ол дээрге чырыктың бир чыл иштинде эртер оруу-дур, азы 9500 млн км дең. Олардан өске 3256 чырык чылынга дең парсек деп хемчег база бар.

Сылдыстарның Черден кайы хире ырак турарын бо үстүнде танышканывыс хемчеглер-биле айтыр. Центавр деп бөлүк сылдыстарның α-зынга чедир 4,3, Сириуска чедир 9, Вегага чедир 27 чырык чылдарынга дең. Азы өскээр чугаалаарга, чырык бир секунданың иштинде 300 муң км эртип тургаш, ол сылдыстардан Черге чедир тус-тузунда ынча чылдар болгаш келир дээни ол. Моон алырга, сылдыстарны бис аажок озалдап көрүп турар бис. Кандыг-даа сылдыстың чырыы биске четпээн шаанда ол көзүлбес болгай, а оларның чырыы биске чедип келгиже кончуг үр үе эртер.

Чырык биске чедир Поляр Сылдыстан - 400 чыл, Антарестен - 250 чыл, Бетельгейзеден - 300 чыл хире болгулааш, чедип кээп тургулаар.

Сылдыстардан чырык он, чүс чылдар бооп чорааш, биске кээп турар болганда сылдыстарны ол шагда канчаар турганы хевээр кылдыр көрүп турар бис, а шынында оон бээр он-он, чүс муң чылдар эрткен чүве болганда, ол сылдыстар амгы үеде чок, чиде-даа берген бооп чадавас.

Ынчалза-даа сылдыстарның назыны миллиард чылдар-биле хемчээттинер болганда, каш чүс чылдар дээрге оларга "карак чивеш дээр" үе-биле дең деп чугаалаза чазыг чок.

Дөзү

1. Сат М.С. Шелк невытканный (Тии чок торгу). Рассказы по астрономии. - Кызыл: Тувинское книжное издательство, 1983. - 152 с.