Классиктиг механика

Википедия деп сайттан

Классиктиг механика — Ньютоннуң хоойлуларынга болгаш Галилейниң хамаарылга принциптеринге үндезилээн механика эртемниң бир адыры. Механика дээрге телоларның делгемде туружу үе болгаш чылдагааннар салдарындан өскерлириниң хоойлуларын өөренир физиканың бир адыры.

Классиктиг механика дараазында адырларлыг болур:

  • статика (телоларның турум байдалын өөренип турар);
  • кинематика (телоларның шимчээшкининиң геометриктиг шынарларын ооң чылдагаанын көрбейн өөренир);
  • динамика (телоларның шимчээшкинин ооң чылдагааннарын көрүп өөренир).

XIX—XX чүс чылдар аразында классиктиг механиканың принциптерин ажыглап болурунуң кызыгаарлары билдинген. Классиктиг механика чүгле дүргени чырыктың дүргенинден эвээш, а хемчээли атомнардан болгаш молекулалардан улуг телоларга хамаарыштыр ажыглаттынып болур.

Классиктиг механиканы дыка хөй физиктиг объектилерниң шимчээшкинин тайылбырлаарда ажыглап болур: анаа амдыдыралдың объектилери (бөмбүк, дугуй) база ол ышкаш космоста объектилер (бөмбүрзектер болгаш сылдыстар) болгаш дыка хензиг объектилерге чедир.

Кол билиглери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Классиктиг механика кезек кол билиглер болгаш модельдер дузазы-биле барымдааланып турар:

  • Делгем. Телоларның шимчээшкини делгемде болуп турар деп санаттынып турар.
  • Үе — классиктиг механикада үндезин билиглерниң бирээзи.
  • Санаашкын системазы санаттынган турар телодан, үе болгаш координаттар системазын хемчээр херекселден тургустунган болур.
  • Масса — телонуң инертилииниң хемчээ.
  • Материалдыг точка — массалыг объектиниң модели[1]. Материалдыг точкаларны кинематикада база динамикада дараазында хемчээлдер-биле тайылбырлап турар:
    • радиус-вектор  — координатада эгезинден материалдыг точканың амгы үеде делгемде эжелеп турар точказынче шыйган вектор[1];
    • дүргени — материалдыг точканың үе иштинде туружун өскертирин барымдаалаар вектору. Ону тыварда радиус-векторну үеге үлээр[1]:
      ;
    • дүргедээшкин — материалдыг точканың үе аайы-биле дүргенин өскертирин барымдаалаар вектор[1]:
      ;
    • масса — телонуң инертилииниң хемчээ; ол үеден хамаарышпас болгаш аңгы-аңгы телоларның бот-боттарынче кылдыныындан хамаарышпас[2][3][4];
    • импульс (өске ады — шимчээшкинниң саны) — материалдыг точканың массазын ооң дүргенинге көвүдеткенинден үнүп келир векторлуг физиктиг хемчээл[5]:
      ;
    • кинетиктиг энергия — материалдыг точканың шимчээшкининиң энергиязы. Ол телонуң массазын ооң дүргениниң квадрадынга көвүдеткениниң чартыы[6]:
      или ;
    • күш — кандыг-бир теложе өске телоларның азы физиктиг шөлдерниң кылдыныының күжениишкининиң хемчээли болур векторлуг физиктиг хемчээл[7];
    • бир эвес күштүң ажылы телонуң шимчеп чораан траекториязының хевиринден хамаарышпас, а чүгле ооң эгеки болгаш сөөлгү туружундан тодараттынар болза, ону потенциалдыг күш деп адаар. Потенциалдыг күштер дузазы-биле болуп турар телоларның бот-боттарынга кылдыныын потенциалдыг энергия дузазы-биле тайылбырлап болур:
      .

Кол хоойлулары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Галилейниң хамаарылгалыг принциви[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Классиктиг механиканың кол даянып турар принциви дээрге Г. Галилейниң дуржулга кырында хайгаарап тургаш илереткени хамаарылгалыг принцип болур. Ол принциптиң аайы-биле хостуг тело чок болза шимчевейн турар, чок болза шимчеп чоруур төнчү чок санаашкын системалары бар[8].

Ньютоннуң хоойлулары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Классиктиг механиканың үндезини Ньютоннуң үш хоойлузу болур.


Ол үш хоойлу дугайында аңгы номчуп болур[9][10][11].

Энергияның кадагалаттынарының хоойлузу[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Энергияның кадагалаттынарының хоойлузу Ньютоннуң хоойлуларының түңнели болур[6].

Кудар суглуг дугуй.
Область применимости классической механики

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Петкевич, 1981, с. 9.
  2. Тарг С. М.  Краткий курс теоретической механики. — М.: Высшая школа, 1995. — ISBN 5-06-003117-9. — С. 287. «В классической механике масса каждой точки или частицы системы считается при движении величиной постоянной»
  3. Голубев Ю. Ф.  Основы теоретической механики. — М.: Издательство МГУ, 2000. — ISBN 5-211-04244-1. — С. 160. «Аксиома 3.3.1. Масса материальной точки сохраняет своё значение не только во времени, но и при любых взаимодействиях материальной точки с другими материальными точками независимо от их числа и от природы взаимодействий».
  4. Журавлёв В. Ф.  Основы теоретической механики. — М.: Физматлит, 2001. — ISBN 5-95052-041-3. — С. 9. «Масса [материальной точки] полагается постоянной, независящей ни от положения точки в пространстве, ни от времени».
  5. Ландау и Лифшиц, т. I, 2012, с. 26—28.
  6. 6,0 6,1 Ландау и Лифшиц, т. I, 2012, с. 24—26.
  7. Сивухин Д. В.  Общий курс физики. Т. I. Механика. — М.: Наука, 1979. — С. 71.
  8. Ландау и Лифшиц, т. I, 2012, с. 14—16.
  9. Маркеев А. П.  Теоретическая механика. — М.: ЧеРО, 1999. — С. 254. «…второй закон Ньютона справедлив только для точки постоянного состава. Динамика систем переменного состава требует особого рассмотрения».
  10. Иродов И. Е.  Основные законы механики. — М.: Высшая школа, 1985. — С. 41. «В ньютоновской механике… m=const и dp/dt=ma».
  11. Kleppner D., Kolenkow R. J.  An Introduction to Mechanics. — New York: McGraw-Hill, 1973. — 546 p. — ISBN 0-07-035048-5. — P. 112. «For a particle in Newtonian mechanics, M is a constant and (d/dt)(Mv) = M(dv/dt) = Ma».

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]