Марк Твен

Википедия деп сайттан

Марк Твен

англ. Mark Twain

Төрүмел ады англ. Samuel Langhorne Clemens
Шолалары Mark Twain, Sieur Louis de Conte биле Thomas Jefferson Snodgrass
Төрүттүнген хүнү 1835 ноябрьның 30(1835-11-30)[1][2][2][…]
Төрүттүнген чери
Мөчээн хүнү 1910 апрельдиң 21(1910-04-21)[1][2][2][…] (74 хар)
Мөчээн чери
Хамаатызы (албатызы)
Ажыл-херээ журналист, романист, автобиограф, учитель, юморист, детский писатель, писатель-путешественник, автор афоризмов, писатель научной фантастики, чогаалчы, прозаик, публицист
Идепкейлиг чылдары 18641910
Жанр художественное произведение об истории[d]
Чогаадыкчы дылы Англи дыл[1][5][6] биле Немец дыл
Шаңналдары
Хол үжүү Хол үжүү

Марк Твен (англ. Mark Twain, шын ады Сэ́мюэл Ле́нгхорн Кле́менс, Samuel Langhorne Clemens; 1835 чылдың,ноябрь 30 Флорида[en], Миссури, АКШ— 1910 чылдың апрель 21,Реддинг, Коннектикут, АКШ) — американ чогаалчы, юморист, журналист болгаш хөй ниити ажылдакчызы. Чогаалчының чогаалдары аңгы-аңгы жанрларны киирип турар. Ол дээрге юмор, сатира, философчу фантастика, публицистика болгаш оон-даа өске. Жанрларының шуптузунда Марк Твен өскерилге чок гуманист болгаш демократ туружун тудуп турар.

Марк Твен. 1851 чыл.

Уильям Фолкнер Марк Твенниң дугайында «ол бир дугаар американ чогаалчы, а бистер ооң салгакчылары бис» деп бижип турар. Эрнест Хемингуэй: "амгы үениң американ литературазы Марк Твенниң чаңгыс «Гекльберри Финниң ужуралдары» деп чогаалдан унген". Орус чогаалчылардан Марк Твен дугайында чылыг-чымчак сөстерни Максим Горький биле Александр Куприн чугаалап турган.

Псевдоним «Марк Твен»[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Клементиң чугаазы-биле Марк Твен деп шола аты элээди үезинде хемнер навигациязының терминнеринден алган деп турар. Ол үеде боду Миссисипиге лоцманның дузалакчызы болуп ажылдап турган, ам «марк твен» (англ. mark twain, досл.: «метка двойка») деп кыйгыны айтып каан адакы отметкага суг чеде бээрге алгырар кыйгызы болуп турар.

Оон аңгыда, ооң тывылганының литературлуг версиязы база бар. 1861 чылда в журнале Vanity Fair деп журналга Артемус Уордтуң (Artemus Ward) (шын ады Чарльз Браун[en]) «Северная звезда» деп юморлуг чогаалы үнген. Ында кол маадырлар - үш далайжы, оларның бирээзин Марк Твен дээн турган. Сэмюэл ол юмор чогаалын номчуурунга дыка ынак турган. Бодунуң бир дугаар номчулгаларынга безин эгезинде чүгле Уордтуң чогаалдарын номчуур турган.

Марк Твен деп псевдониминден аңгыда Клеменс бир катап 1896 чылда Луи де Конт (фр. Sieur Louis de Conte) деп ат-биле адын салып турган. Ол псевдоними-биле «Жанна д’Арк сира Луи де Конт, пажазы болгаш секретарының дугайында бодумнуң сактыышкыннарым» деп романын үндүрген.

Биография[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Чаш болгаш элээди чылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сэмюэл Клеменс 1835 чылдың ноябрь 30де Флорида (штат Миссури, АКШ) деп бичии хоорайга төрүттүнген. Сөөлүнде ол төрүттүнүп келгеш хоорайның чурттакчы чонунуң санын бир процент көвүдедипкен мен деп ойнап чугаалаар турган. Джон Маршалл Клеменс (1798 чылдың август 11 — 1847 чылдың март 24) биле Джейн Лэмптоннуң (1803—1890) чеди ажы-төлүнүң артып калган дөрт ажы-төлүнүң үш дугаары турган. Өг-бүлениң ук-төөгүзү корн, англий база шотлан-ирлан дөстүг болуп келир. Ачазы Вирджинии деп черден. Ооң адын АКШ-ның Дээди Шүүгүзүнүң баштыңы Джон Маршаллга тураскаадып адаан турган. Ада-иези Джон Миссуриже чурттап көжүп келирге найыралдажып алган. Колумбияның Кентуккиге 1823 чылдың май 6-да өг-бүле тудуп бадылашкан.

Хартфордта Марка Твен аттыг музей-бажың

Джон-биле Джейн шупту чеди ажы-төлдүг турган. Олардан дириг артканы - дөрт: Сэмюэл боду, ооң акызы биле дуңмазы Орайон (1825 чылдың июль 17 — 1897 чылдың декабрь 11) болгаш Генри (1838—1858), база угбазы Памела (1827—1904). Оон бир улуг угбазы Маргарет (1833—1839) Сэмюэл 3 харлыг турда чок апарган. Ооң соонда база үш чыл болгаш өске улуг акызы Бенджамин (1832—1842) чок болган. Бирээ улуг акызы Плизант (1828—1829) Сэмюэл төрүттүнмээнде-ле алды айлыг тургаш чок болган. Сэмюэл дөрт харлыг турда өг-бүлези эки амыдырал-чуртталга дилеп өске Миссури деп штатта Ханнибалдеп хоорайже көже берген. Ол хоорайның чурттакчыларын сөөлүнде Марк Твен билдингир чогаалдарынга көргүзуп бижип турган. Оларның аразындан «Том Сойерниң аян-чоруктары» (1876) деп чогаалын онзагайлап болур.

Чогаадыкчы оруу[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Марк Твенниң бир хей-аът киирер чүүлдериниң бирээзи Джон Росс Броуннун шүлүү турган.

Твенниң эң-не улуг американ болгаш бүгү делегейниң литературазынче киирген үүлези ооң бижип калган «Гекльберри Финниң ужуралдары» деп романы болуп турар. Оон аңгыда билдингир алдаржаан чогаалдарынче «Том Сойерниң ужуралдары», «Принц болгаш ыдыы», «Артур корольдуң дворундан Коннектикутадан Янки» база бодунуң чуртталгазындан үзүндүлер киирген чыынды чогаал сборник «Миссисипиге амыдырал-чуртталга» кирип турар.

Твен дыка эки профессионал оратор чораан. Алдарны болгаш чоннуң хүндүткелин чедип алгаш, Марк Твен көвей үезин чаа аныяк талантылыг кижилерни дилеп, оларга алдар ат чедип алырынга улуг дузаны кадып чораан.

Твен эртемни база дыка сонуургаар чораан. Ооң эжи Николой Тесла. Ооң лаботаториязынга ийелээ дыка үр үени эртирип турганнар. «Артур корольдуң дворундан Коннектикутадан Янки» деп чогаалында Твен аңгы-аңгы үелерже аян-чорук кылып турарын көргүскен. Чогаадыында көргүскен техниктиг кылыглар Твенниң эртемни эки билирин көргүзүп турар.

Твен Америкада империяга удур лиганың билдингир сураглыг киржикчизи турган. Ол лига Филиппинни американнарның аннексиязынга удурланып протестилер организастап турган. Алды чүс кижи чок болган болуушкуннарга харыы кылдыр Твен "Филипиннерге болган инциденти" деп памфлет бижээн. Ол чогаал чүгле 1924 чылда, Твен чок апарганының соондан 14 чыл эрткенде чырыкче үнген.

Үе-үе болгаш Твенниң кезек чогаалдарын үндүрбес деп американ цензура салып турган. Чылдагааны Твенниң идекпейжи хамааты болгаш социал-ниитичи ажыл-ижи.

Марк Твенниң орнукшуткан хөөрү.
  1. 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Internet Broadway Database (англ.) — 2000.
  3. https://data.carnegiehall.org/names/2088/about (англ.) — 2017.
  4. http://web.archive.org/web/20170324042709/http://jeugdliteratuur.org/auteurs/mark-twain
  5. CONOR.Sl
  6. ПроДетЛит — 2019.