Март-оол, Кима Биче-оол кызы

Википедия деп сайттан

Март-оол Кима Биче-оол кызы (1936-2014) – алдарлыг школа башкызы Тыва АССР-ниң, Тыва Республиканың Улустуң башкызы, тыва дыл талазы-биле эртем специализи, методист, башкы эртеминиң кандидады, доцент, Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң кол эртем ажылдакчызы, отличник народного просвещения РСФСР.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

К.Б. Март-оол 11 август 1936 чылда хөлдүң эриинге Мешкен-Хөлге Бай-Тайга кожууннуң Тыва Республикага төрүттүнген[1].Кызыл хоорайның №2 дугаар школазын дооскан, Кызылдың башкы институдунче кирген. 1956 чылда Кызылдың башкы институду кирип турар база 1962 чылда доозуп турар, тыва дыл биле чогаал башкы мергежилин чедип алган. Бодунуң ажылчын ажыл-чорудулга ол Теве-Хаяга эгелээн база Хайыракан ортумак школалар Дзун-Хемчик кожуун төрээн дыл биле чогаал башкызы. 1964 чылда К.Б. Март-оол как мергежилдиг база салым-чаяанныг башкы тыва дыл биле чогаал башкызы Тыва студияже чоруткан Ленинградского института театра, музыки и кинематографии[1]. Бир чыл болгаш ол очно Ленинградтың күрүне башкы институду А. И. Герцен аттыг аспирантураже кирген, 1969 чылда эртем чадазы алыры-биле киирген диссертация кандидадын чедиишкинниг камгалаан тыва дылдың башкылаар методиказы. 1968 чылда К.Б. Март-оол была принята эртем ажылдакчызы сектора дыл сектору биле үжүк-бижик Тываның эртем-шинчилел институду дыл, төөгү литературазы. 1970 чылда Кызылдың башкы институдунче шилчээн тыва дыл биле литература кафедразының башкызы болуп, 30 чыл ажыг ажылдаан. 1973дан 1983 чылчедир - ККБИ филология факультединиң деканы. 1987 чылда К.Б. Март-оол тыва филология кафедразының эргелекчи албан-дужаалче конкурс-биле соңгаан база 5 чыл иштинде кафедраны удуртуп турган. 2002дан 2014 чылга чедир ТГТШИ-ге дыл сектору база үжүк-бижикке кол эртем ажылдакчызы ажылдап турган[2].

Эртем ажыл-чорудулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

К.Б. Март-оол республиканың школаларынга тыва дылга өөредилге номнары база методиктиг өөредилге номнары автору болуп турар, хөй эртем-методиктиг ажылдар школаларга, ортумак база дээди өөредилге черлериниң рецензентизи. Ол - 60 ажыг эртем база эртем-методиктиг тыва школага ажылдарның автору. Ооң кады автор болур словарьлары "Орус-тыва словарь башкы терминнери" бижиттинген (1974), "Орус-тыва словарь" (1980), 1 дугаар класска "Ужуглел" өөредилге ному, өөредилге программазы тургускан тыва дылды башкылаар методиказы ДӨЧ-ге, методикага спецкурс программалар, практикум тыва дылдың, методиктиг айтыышкыннары НПП эрттирериниң база предпрактика студентилер 4-5 курстар 4 дугаар класстың өөредилге ному (1975, 1988, 1992), өөредилге ному "Ужуглел" (1992)[2]. 2002 чылда ооң «5–6 класстарга Тыва дылды башкылаарының методиказы» монографиязын парлап үндүрген, өөредилге номнары база өөредилге-методиктиг ажылдар — «Тыва дылдың методиказы», «Орус-тыва словарь башкы терминнери», «1–2 курстарга Тыва дылдың практиктиг кичээлдериниң программазы», «4 класстың өөредилге номунга методиктиг сүмелер», «1-ги класстың өөредилге номунга методиктиг сүмелер», «Тыва дылдың методика программазы», «Кирериниң экзаменнеринге программазы»[3]. Эртем-методиктиг чүүлдер К.Б. Март-оол тыва дылдың башкылаар айтырыглары республиканың школаларында үргүлчү "Башкы" журналында парлап үндүрүп турар база "Шын" солунда. К. Б. Март-оол республикада кол эртем, өөредилге-методиктиг ажылының кол ролюн ойнап турган, белеткел база формировании республиканың школа башкылары[3]. Кима Биче-ооловна сөөлгү чылдарда идепкейлиг база үре-түңнелдиг занималась тыва дылдың лексикографиязы. «Тыва-орус словарь» немей үндүрүлге тургузарынга киржип турган. Ол дыл эртеминиң терминнер словарын дооскан, эгелээн, ынчалза-даа, харалаан, Ш. Ч. Сат профессор дооспаан. 2013 чылдың төнчүзүнде чырыкче ол «Краткий орус-тыва словарь лингвистических терминов» ат-биле үнген[3].

Шаңналдары база аттары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ол хөй чылдың үре-түңнелдиг эртем, ниитилел база башкы ажыл-чорудулгазынга хүндүлүг аттар тывыскан:

Күрүне номунче "Заслуженные люди Тувы ХХ века" киирген.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. 1,0 1,1 Монгуш Д.А. Кима Биче-ооловна Март-оол : к 75-летию со дня рождения / Д.А. Монгуш // Летопись Тувы -2011. - Кызыл, 2010. - С. 160-161.
  2. 2,0 2,1 Серен П.С. Кима Биче-ооловна Март-оол (К 70-летию со дня рождения) / П.С. Серен // Ученые записки / Тув. институт гуманит. исследов. - Кемерово, 2007. - С. 391-393.
  3. 3,0 3,1 3,2 Кима Биче-ооловна Март-оол » Tuva.Asia

Майык:Изолированная статья