Меркурий

Хүнге эң чоок планетаны Меркурий дээр. Ол Хүннү, өске планеталардан дүрген, 88 дүн-хүн иштинде долгандыр дескинер, ынчангаш бурун шагда римнер ону Меркурий деп адааны мындыг уткалыг: “өске бурганнарның шалыпкын, чүгүрүк, дүрген маңнангыр айбычызы” дээн.

Эргилгези биле физиктиг хемчээли

Меркурий кежээ, Хүн ашканының соон дарый дээрниң барыын талазынга, а эртен, Хүн үнериниң мурнунда дээрниң чөөн талазынга көстүр. Ол Хүнден эң-не ырак тургаш, анаа каракка чөгенчиг ак точка болуп көстүр, а аңаа чоокшулап келгенде ону тып көөрү ындыг белен эвес. Меркурийни телескоп-биле көөрге бичии чартык Ай хевирлиг. Ооң фазаларының өскерлири – Хүннү долгандыр дескинмишаан, Черге хамаарыштыр туружундан хамааржыр. Көстүр хевириниң өскерлирин барымдаалап, Меркурийни чүгле чаңгыс талазындан Хүнге чырыттырган шар хевирлиг тело деп бүзүреп турар. Боду чырып херелденмес, а чүгле Хүннүң аңаа дегген херелдерин дедир чайынналдырып турар болганда, ооң бир талазы чырык, а өске талазы дүмбей караңгы көстүр. Диаметри Черниинден 2,5 катап биче, азы 4900 км.

Химик даңзызы

Меркурийниң эдеринчизи чок болганда, ооң массазын тодарадырда, өртемчей делгеминде өске телолар-биле аразында тыртыжышкынының күжүн барымдаалап тывар арганы ажыглаар болгаш ону чүгле чоокшуладыр тып ап болур. Ооң массазы Хүннүң массазының алды миллионунуң бир кезии болур, азы Черниң массазының 0,056 кезиинге дең. Ортумак дыгыйы куб сантиметрде 5,30-тен 5,46 граммга дең, химиктиг составында демир колдаан кадыг бүдүмелдер-биле шыптынган. Ооң минералдарында демир, титан колдаан. Радиолокациялыг арганың дузазы-биле тодарадырга, Меркурий бодунуң өзээн 59 хонукта бир долгандыр дескинер болган. Ооң кырынга дүн, хүннүң уламчылаары узун болганда, хүннүг болгаш дүннүг талаларның температуразы улуг ылгалдыг. Хүннүг талазының изии 440°–500°, а караңгы талазында 162° соок.

Меркурийниң кырында сырый агаар чок. Суг чок. Узун соок дүнелер болгаш изиг хүннер болуп турар ужурунда, ооң кырының климады кончуг кадыг-дошкун. Ындыг байдалга амыдырал-чуртталга турары чөгенчиг.