Рушева, Надежда Николаевна

Надежда Николаевна Рушева
Надежда Николаевна Рушева
	орус. Надя Рушева
Төрүттүнген хүнү	1952 январьның 31
Мөчээн хүнү	1969 марттың 6 (17 хар)
Чурт	ССРЭ;

Наде́жда (На́дя) Никола́евна Ру́шева (январь 31, 1952 чыл – март 6, 1969 чыл) — Тываның, Россияның (СССР) алдарлыг салым-чаяанныг чалыы чурукчузу.

Төрүттүнгени

Надя Рушеванын чырык ады чугле Россияда, Тывада эвес, даштыкыда шагда-ла алгый берген. Тываның баштайгы балериназы Наталья Дойдаловна Ажыкмааның база Москваның театр чурукчузу Николай Константинович Рушевтиң уруу Надя 1952 чылдың январь 31 –де Моолдуң Улан-Батор хоорайга төрүттүнген.

Рушевтерниң өг-бүлезиниң моол эштери “Найдан” деп атты чаа төрүттүнген чашка тывыскан. Атты очулдурган утказы - “ кезээ мөңгеде дириг”.

Салым-чаяаны

Уруу төрүттүнген соонда аныяк өг-буле Москва хоорайже көжүп келген. Ол хоорайга Надя өөренип, өскен. Чаш турган үезинде Надя өске уруглар-биле бир дөмей, чуруттунарынга ынак турган. Беш харлыг турда-ла ооң ажылдары кайгамчык “чиик”, улуг чурукчулар чуруундан тудавас “бышкан”, байлак фантазиялыг болур турганын ада-иези эскергеннер.

Чаш назыны

Алды харлыында ачазы номчуп берген соонда, Надя А.С.Пушкинниң “Султан хаан дугайында тоолунга” чуруктарны чуруп каан. Эң-не онзагай чүүл – бичии Надя ол чуруктарны бодунуң угаанынга бодааны-биле чогаадып чурааны. Ол арга Надяның чурукчу мергежилиниң бир онзагай хевири бооп артып каар. Чаш үелеринде-ле Надя Пушкинни эң ынак шүлүкчүзү кылдыр хүлээп апкан болгаш ооң шүлүктеринге бүгү кыска назынында чуруктарны чураан.

Надяның баштайгы башкызы болгаш дагдыныкчызы - ооң ачазы Николай Рушев. Ачазы уруун янзы-бүрү делгелгелерге, музейлерге киирип, античность уезиниң болгаш ол уениң чурукчуларының чуруктарын көргүзүп, хөй-ле тоолдарны уруунга ыдып берип чораан. Ол тоолдарда Бурунгу Грецияның тоолдары элээн хөй черни ээлээн. Надя хүннүң чуруттунар чораан. Бодунуң бажынга, сагыжынга канчаар бодап алырыл, ынчаар чуруур.

Пионержи үези

Баштайгы чуруктарын 1966 чылда “Пионержи шын” деп сеткүүлге үндүрген. Дараазында кезек чуруктары аныяктар журналынга үнген (“Чалыы назын”). Надяның кайгамчык онзагай талантызын улуг чурукчу В. Ватагин, академик Д. Лихачев, чогаалчылар Б. Полев, Л. Кассиль, И. Андроников эскерип, үнелелин берип турганнар. Надя чок апарганда олар чалыы чурукчуну “кайгамчыктыг чаянныг чурукчу” (гений) деп адаанар.

Кыска назынының иштинде Надя 50 ажыг бөлүк чуруктарны (серия) чураан: Пушкинниң чогаалдарынга, балетке, делегейниң чоннарының идик-хевинге, танцы- самынга, античностька(?), Л.Толстойнуң “ Дайын болгаш тайбың” деп романынга, октаргай темазынга, херээжен, ие кижиниң овур-хевиринге...дээш өске-даа уткалыг. 1966 чылда Надя Польшага бодунуң чуруктарын делгеп чорааш келген. 1967 чылда “Артек” лагеринге дыштанып чораан үезинде ол “Мастер биле Маргарита” деп М.Булгаковтуң романын номчааш, аңаа 200 ажыг чуруктарны чуруп каан.Ол делегейде бо улуг чогаалга хамаарышкан чуруктарны чураан бир дугаар чурукчу - Надя. 1969 чылдын март 6 –да Надя школаже чоруурунга белеткенип тургаш, хенертен мөчээн: ооң бажынче хан чүгүрген болган.

16 харлыг уругнуң медерелинде янзы-бүрү эпохалар, үелерниң дугайында ол хире эки билиг канчап чуруктар кылдыр үнүп турганыл дээрзинге кым-даа харыылап шыдаваан болгаш шыдавас-даа... ”Канчаар чуруурунуң техниказын (аргазын?) эки билиринде-даа эвес,а чурукчунуң төрүмелинден чаяаны кол бооп турар. Кижилерниң арыг агаарны хереглээри дег, мындыг чогаадыкчы уран-чүүл херек...” –деп академик Д.Лихачев Надяның дугайында чугаалан.

1978 чылда Надяга Тываның Ленинчи комсомол шаңналын тывыскан. 1982 чылда ооң ады-биле чаа ажыттынган планетаны адаан. Москва хоорайда 470 дугаарлыг школага база Кызыл хоорайда (Тыва) уругларның уран-чурулга школазынга Надяның адын тывыскан.

Надяның ажылдары А.С.Пушкин аттыг Бугу Россия музейинде, Күрүнениң Л.Н.Толстой аттыг музейинде болгаш өске-даа музейлерде делгеттинген. Уран-чаяалгалыг чурукчу чүгле 17 харга чедир чурттаан, ынчалза-даа 10 000 ажыг чуруктарны биске арттырган. Демир-үжүк, фломастер, пастель болгаш өске-даа графиктиг чурулга хевиринге ажыглаар чүүлдерни ажыглап чораан болуп турар.

Ажыглаан дөзү

Н.К. Рушев, «Графика Нади Рушевой», Москва, «Изобразительное искусство», 1976 г.
Советский фонд культуры, «Графика Нади Рушевой», составитель Н.Г. Вуколова, Москва, 1988 г.
Н.В. Маслова, « Графика Надежды Рушевой», Москва, 2009г.
Н.К. Рушев, «Последний год Надежды», Москва, 2007 г.

↑ ^1,0 ^1,1 Howard J. Rusheva, Nadya (англ.) // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T074535

[_8e1191b2e8629294-1] 1,0 ^1,1 Howard J. Rusheva, Nadya (англ.) // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T074535

[1]