Электромагниттиг херелдениишкин

Википедия деп сайттан

 

Электромагниттиг спектр (бир дугаар черже чырыкты үндүрген)

Электромагниттиг чалгыглар / электромагниттиг херелдениишкин (ЭМХ) — делгемде тарап чоруп турар электромагниттиг шөлдүң байдалының өскерлиишкини.

Электромагниттиг спектр дараазында хевирлерлиг болур:

  • радиочалгыглар
  • микрочалгыглыг херелдениишкин
  • терагерцилиг херелдениишкин
  • инфракызыл херелдениишкин
  • көстүп турар херелдениишкин (чырык)
  • ультрафиолеттиг херелдениишкин
  • рентген херелдениишкини
  • кадыг (гамма-херелдениишкин).

Электромагниттиг херелдениишкин кандыг-даа байдалдарга тарап болур. Вакуумга (электромагниттиг чалгыглар сиңирер азы үндүрер бүдүмелдер база телолар чок делгем) электромагниттиг херелдениишкин кандыг-даа ырак черге тарап чоруп болур, ынчалза-даа кезек бүдүмелдер долган делгемге-даа тараары эки бооп болур.

Электромагниттиг херелдениишкинниң спектриниң диапазонунуң бөлүктээшкини.

Электромагниттиг херелдениишкинниң характеристикалары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Электромагниттиг херелдениишкинниң кол характеристикаларынга чалгыгның удаа-дараа тараарын, узунун база полярланырын хамаарыштырар.

Чалгыгның узуну ооң удаа-дараа тараары-биле херелдениишкинниң тараарының дүргени таварыштыр харылзаалыг болур. Ваакумга электромагниттиг херелдениишкинниң тараарының бөлүк дүргени чырыктың дүргенинге дең болур, өске байдалдарда оон эвээш болур.

Электромагниттиг херелдениишкинниң демдектерин болгаш шынарларын тайылбырлаарын электродинамика деп эртем кылып турар. Спектрниң кезек тускайлаң шынарларын физиканың өске адырлары тайылбырлап турар: оптика, радиофизика д.о.ө.

Электромагниттиг херелдениишкинниң диапазоннары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Электромагниттиг херелдениишкинни диапазоннарга чарар (таблицаны көр.). Вакуумга херелдениишкинниң тараарының дүргени доктаамал болганы-биле, мында берген хемчээлдер вакуумга хамаарыштыр бердинген.

Диапазоннуң ады Чалгыгның узуну, λ Удаа-дараазы, f Источники
Радиочалгыглар Дыка узун более 10 км менее 30 кГц Атмосферные и магнитосферные явления. Радиосвязь.
Узун 10 км — 1 км 30 кГц — 300 кГц
Ортумак 1 км — 100 м 300 кГц — 3 МГц
Чолдак 100 м — 10 м 3 МГц — 30 МГц
Дыка чолдак 10 м — 1 мм 30 МГц — 300 ГГц
Инфракызыл херелдениишкин 1 мм — 780 нм 300 ГГц — 429 ТГц Излучение молекул и атомов при тепловых и электрических воздействиях.
Көскү херелдениишкин 780 нм — 380 нм 429 ТГц — 750 ТГц
Ультрафиолеттиг 380 нм — 10 нм 7,5Майык:E Гц — 3Майык:E Гц Излучение атомов под воздействием ускоренных электронов.
Рентгенниг 10 нм — 5 пм 3Майык:E Гц — 6Майык:E Гц Атомные процессы при воздействии ускоренных заряженных частиц.
Гамма менее 5 пм более 6Майык:E Гц Ядерные и космические процессы, радиоактивный распад.
Энергияның хевирлери:
Механиктиг  Потенциалдыг
 Кинетиктиг
Иштики
Электросорунзалыг  Электрилиг
 Сорунзалыг
Химиктиг
Ядролуг
Гравитацялыг
Вакуумнуң
Гипотетиктиг:
Караңгы
Улай көр.: Энергияның кадагалаттынарының хоойлузу

Дыка чолдак радиочалгыгларны микрочалгыглар деп база адаар[1].

Ак өңнүг херелди ооң тургустунган өңнеринге чарар өттүр көстүп турар призма

Шинчилеп келгениниң төөгүзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Бо темага хамаарышкан бир дугаар шинчилел ажылдарын Гюйгенстиң үезинге хамаарыштырып болур. 1678 чылда Гюйгенс «Трактат о свете» (фр. Traité de la lumière[en]) деп чырыктың чалгыг хевирлииниң дугайында ному үнген. Ооң соонда 1690 чылда ол бодалдарын делгемчидип, улаштыр ханы шинчилээн. 1660—1670 чылдарда чырыктың физиктиг теориязын сайзырадырынга Ньютон биле Гук база үүлезин киирген.
  • М. В. Ломоносов 1740—1750-е чылдарда электромагниттиг теорияның дыка хөй кезектерин элээн сайзыраткан.
  • 1800 чылда англи эртемден У. Гершель инфракызыл херелдениишкинни ажыткан.
  • 1801 чылда Риттер ультрафиолеттиг херелдениишкинни ажыткан.
  • 1832 чылда электромагниттиг чалгыгларның барын англи физик Фарадей баш удур чугаалаан.
  • 1865 чылда англи физик Дж. Максвелл классиктиг физикада электромагниттиг шөлдүң теориязын тургузарын дооскан. Ол чырык дээрге электромагниттиг чалгыг-дыр деп даап бодаашкынны бадыткаан.
  • 1888 чылда немец физик Герц дуржулга кырында Максвеллдиң теориязын бадыткаан. Солун чүүл болза, Герц ол чалгыглар барынга бүзүревейн турган, ынчангаш Максвеллдиң теориязын буура шавар сорулгалыг дуржулганы кылып турган
  • 1895 чылдың ноябрь 8-те Рентген ооң ссонда барып "рентген" деп адаттына берген электромагниттиг херелдениишкинни ажыткан.
  • 1900 чылда Поль Виллар радийниң херелдениишкинин шинчилеп тура гамма-херелдениишкинни ажыткан
  • 1900 чылда Планк электромагниттиг херелдениишкинниң квантылыын ажыткан.
  • 1905 чылдан эгелеп, Эйнштейн, ооң соонда Планк фотона дугайында билигни тургузуп келген ажылдарны парлап үндүргеннер. Ол ажылдар электромагниттиг херелдениишкинниң квантылыг теориязының тургустунарының эгези болган.
  • Ооң соонда ажылдар квантылыг электродинамика деп эртемниң тургустнарынга улуг идиглиг болган.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]