Агглютинативтиг дылдар

Агглютинативтиг дылдар (лат. agglutinatio-дан - чыпшырыышкын) – сөс өскерлиишкининиң кол хевири агглютинация (ангы-ангы формантыларның (суффикстерниң, префикстерниң) сөске коштунуп турары) болуп турар чыскаалдыг дылдар.

Агглютинативтиг чыскаал флективтиг чыскаалга удурланышкак. Флективтиг дылдарда формант бүрүзү хары угда ийи-үш чарылбас уткалыг (чижээ, падежи, саны, аймаа болгаш о.д.ө). Кол чүве, агглютинативтиг дылдарда формант ангылаттынмас бүдүштер тургуспайн турар болгаш өске формантыларның аайы-биле хевирин өскертпейн турар.

Сөс өскерлиишкини агглютинативтиг арга-биле чорбайн турар дылдарны флективтиг дээр. Оларның тускай шынары болза формантыларның чангыс бүдүн чүүл апаргаш шуут өскерли бээри болуп турар.

Синтетиктиг дылдар дээрге сөс өскерлиишкини бар дылдар. Болганчок, дылда сөстерниң өскерлип турар кол принцивин тодарадыры берге. Синтетиктиг дылдар, чижелээрге, ниитизи-биле флективтиг болбушаан, чымдык агглютинативтиг элементилерлиг болуп болур.

Анаада, агглютинативтиг дылдарда чынгыс сөс эңдере суффикстер азы морфемаларлыг болур. Ооң кадында, дүрүм сагыттынмайн турар таварылга минималдыг болур. Чижээ, флективтиг орус дылда 10 хире шын эвес кылыг сөстери бар, агглютинативтиг япон дылда 2 шын эвес кылыг сөзү, а тыва дылда шын эвес кылыг сөзү чок.

Түрк, чамдык фин-угор, моол, тунгус-маньчжур дылдар, көрей дыл, япон дыл, грузин дыл, баск дыл, абхаз-адыг, нахск-дагестан дылдар, бурушаски дыл, дравидий дылдар, чамдык индей болгаш чамдык африкан дылдар агглютинативтиг дылдар болуп турар.

Хөй кезии кылымал дылдар — ооң аразында планныг дылдар (эсперанто, идо) — база агглютинативтиг болуп турар.

Хөй кезии дылдар конвергенттиг эволюция байдалдарынга сайзырап тураган. Агглютинативтиг дылдар флективтиг дылдарже шилчип, дараазында аналитиктиг дылдарже шилчип, улаштыр изоляциялаар дылдарже сайзырап, оон түңнелинде дедир агглютинативтиг дылдарже эглип турган деп санал бар.

Чижектер

• казах дыл: «эштеримге» — достарыма (дос — «эш», -тар — хөйнүң санының кожумаа, -ым — 1-ги арынның хамаарылга кожумаа, -а - бээриниң падежиниң кожумаа);
• татар дыл: «чагааларында» — хатларында (хат — «чагаа», -лар — хөйнүң санының кожумаа, -ын — 3-кү арынның хамаарылга кожумаа, -да — турарының падежиниң кожумаа).