Ибн Сина

Википедия деп сайттан

Ибн Сина

перс. ابن سینا

Төрүттүнген хүнү: 980[1][2][3]
Төрүттүнген чери: с. Афшана, Саманидтер күрүнези
Мөчээн хүнү: 1037 июньнуң 18
Мөчээн чери: Хамадан, Аббасид халифат
Чурт:
Эртем сферазы: медицина[d], ароматерапия[d], Философия, билиглел, калам[d], поэзия[d], богословие[d], науки о Земле[d], философия науки[d], Физика, психология[d], астрономия[d], химия[d], геология биле механика[d]
Билдингир өөреникчилери: Бахманяр[d]

Абу Али Хусейн ибн Абдуллах ибн аль-Хасан ибн Али ибн Сина (перс. ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا — Abū ‘Alī Husein ibn ‘Abdallāh ibn Sīnā[5]), Барыын талада Авиценна деп билдингир (Бухары чаны Афшана, 980ч 8а 16х  — Хамадан, 1037ч 7а 18х) — ортаа чүс чылдарда перс эртемден, философ база эмчи, чөөн аристотелизмниң төлээзи. Саманид эмирлерниң база дайлемит султаннарның ордузунуң эмчизи турган, кезек када Хамаданга визирь бооп турган. Ниитизи-биле 450 ажыг ажылды 29 эртем адырларынга бижээн, ооң аразындан биске чедир чүгле 274 ажыл болган. Ислам делегейниң ортаа чүс чылдарында эң билдингир болгаш ат-алдарлыг философ-эртемден болган.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Чаш тургаш-ла шылгараңгай угааныг болгаш чаяанныг болган. Он харлыг тургаш-ла Коранның шуптузун чыгыы сактып чугаалап билир турган. Ынчан ону мусульман хоойлу чорудулгазын өөренип алзын дээш школаже аппарып каан, аңаа ол эң хеймери турган. Үр болбаанда школаның дыңнакчылары аразындан эң улуглары безин ооң угаанын база билиглерин үнелеп, 12 харлыг Хусейнге кээп сүмележип турганнар. Үе эрткенде Бухарага келген Абу Абдаллаха Натили эртемденниң удуртулгазы-биле ол логика биле философияны, геометрия биле астрономияны  өөренип эгелээн. 14 харлыг тургаш боду шуптуну өөренип эгелээн. Геометрия-даа, астрономия-даа, хөгжүм-даа аңаа белен болган, а кажан Аристотельдиң «Метафизиказын» көргеш бергедешкен. Автонамдарында ол номну хөй катап номчааш, ооң утказын таптыг билип чадаан. Ону билиринге Аль-Фарабиниң «Метафизикага» саналдыг ному дуза болган.

16 харлыг Ибн Синаны Бухараның эмирин эмнээринче чалаан. Бодунуң допчу-намдарында Авиценна мынчалдыр бижээн: «Аарыг кижилерни сонуургап көрүп, медицинаны номчулга-биле өөренип эгелээн мен, ынчалдыр номнарда чок эмнээриниң арагаларын өөренип алган мен».

Барыын түрктер Бухары ээжелээнде база Саманидтерниң династиязы дүжерге 1002 чылда Ибн Сина  Ургенчче, Хорезмниң чагырыкчыларының ордузунче чорупкан. Аңаа ону «эмчилер нояны» деп адап эгелээн. 1008 чылда Ибн Синаның Махмуд Газневи султанга ажылдап кирер чалалгазын ойталаан соонда, ооң чиик-чаагай чуртталгазы тояанчы чорукче шилчий берген. Кезек ажылдарын эзер кырынга орукка чорааш бижип турган.

1015—1024 чч. Хамаданга чурттап турган, эртем ажылын эмираттың төре болгаш күрүне херектеринге идепкейлиг киржип турган. Шамс ад-Давл эмирни чедиишкинниг эмнээни дээш ол визир албан-дужаалын алган, ынчалза-даа шеригжилер аразынга дайзыннарлыг апарган. Шеригжилерниң Ибн Синаны шаажылаар негелдезин эмир ойталаан, ынчалза-даа ооң дужаалындан дүжүргеш Ибн Синаны чагыргазын девискээринден дашкаар чорудупкан. Дөртен хонук соонда эмирниң аарыының база бир хоочузу кирген соонда, ол эртемденни тыпкаш, катап бодунуң сайыды кылдыр томуйлаан.

Эмирниң мөчээни соонда ол Исфаханның чагырыкчызынче ажылдап чоруп шенээни дээш дөрт ай ишти шивээже суктурган. Чуртталгазының сөөлгү он дөрт чылдарында (1023—1037) Исфаханга Ала ад-Давла эмирниң ордузунга ажылдап турган, аңаа Ибн Синага эртем-биле ажылдаарынга чиик-чаагай байдалды тургузуп берген. Ол эмирниң улуг эмчизи болгаш сүмелекчизи болган, кады дайынга-даа киржип турганнар. Ол чылдар ишти Ибн Синаны бижиириниң стили чевен деп чемеледип турган болгаш, чогаал биле филологияже кирген. Ынчалдыр ажыл-түңнелдиг эртемин сайзырадып турган. «Эмнээр эртемниң канону» деп ажылын дооскан. Ажылдар бижээн көвей саазыннары, ооң иштинде «Чөптүг чорук ному» («Китаб уль-инсаф») Исфаханче газни шеригниң халдааны үезинде өртенип каан. Исфаханның чагырыкчызының кайы-бир дайынчы походтарында Ибн Сина аар ижин аарыы-биле аараан, а ол аарыгны боду эмнеп чадап каан. Ибн Сина 1037 чылдың июньда мөчээн, ооң бертинде танывазы кижиге чагыын адап бижиткен. Чагыында болза ол бодунуң шупту кулдарын шаңнааш салыптар, а хөреңгизин ядыыларга үлептер деп айтынкан.

Авиценнаны Хамаданга хоорай ханазы чанынга орнукшуткан, а сес ай болганда ооң сөөк-доозунун Исфаханче экелгеш, эмирниң мавзолейинге катап орнукшуткан.

Ибн Сина болза шинчилел сорукка база ооң үезиниң билиглер адырларын энциклопедиялап хаара тудар чүткүлге бердинген эртемден турган. Философ онза ховар сактыр болгаш чидиг угааны-биле ылгалдыг.

Салгалы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Экирилге ному[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Араб дылга бижээн энциклопедиктиг ажыл «Экирилге ному» («Китаб аль-Шифа») логикага, физикага, биологияга, психологияга, геометрияга, арифметикага, музыкага, астрономияга, база метафизикага тураскааткан. «Билиглер ному» («Даниш-намэ») база энциклопедия-дыр.

Медицинага ажылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

«Эмнээр эртем канону» ажыджың латин хоолгазы
Ал Конун-фит-Тиб ажылдың араб хоолгазы

Ибн Синаның кол медицин чогаадылгалары:

  • «Эмнээр эртем канону» (азы Медицина канону, «Китаб ал-Канун фи-т-тибб») — энциклопедик шынарлыг чогаадыг, ында бурун эмчилерниң сүмелерин угаадылап, араб медицинаның чедиишкиннери-биле холуп бижээн. «Канонда» Ибн Сина аарыглар үүрмек биче амытаннардан тыптыр деп даап бодаан. Ол бир дугаар оспаның халдавырынче кичээңгейни салган, холера (быжар-думаа) биле чуманың (сарыг-думаа) ылгалын тодараткан, проказаны өске аарыглардан ылгап тайылбырлаан, кезек өске аарыгларны база өөренген. Существует множество переводов «Эмнээр эртемниң канону» номнуң латин дылче очулгалары көвей. «Каноннуң» беш номнуңуң ийизи эмнер кылыр бүдүмелдер, эмнер, оларның кылыр аргалары болгаш ажыглаары дугайында болган. «Канонда» бижээн 2600 эмнерниң 1400 — үнүш уктуг.
  • «Эм болур чүүлдер» («Ал-Адвият ал калбия») — Хамаданга бир дугаар кээп чорааш бижээн. Чогаалында ол пневманың тыптып илеретинип кээринге чүректиң киржилгезин тодарадып бижээн, чүректиң ааргыларын илередирин база эмнээрин база бижээн.
  • «Оптуг аргаларның хоразын частырыглар эдип база чайладып тургаш чидирери» («Дафъ ал-мазорр ал куллия ан ал-абдон ал инсония би-тадорик анвоъ хато ан-тадбир»).
  • «Винонуң ажыы болгаш хоразы» («Сиёсат ал-бадан ва фазоил аш-шароб ва манофиъих ва мазорих») — Ибн Синаның эң кыска трактады.
  • «Медицина дугайында поэма» («Урджуса фит-тиб»).
  • «Судал дугайында трактат» («Рисолайи набзийа»).
  • «Аян-чорукчуларга хемчеглер» («Фи тадбир ал-мусофирин»).
  • «Сексуалдыг күш дугайында трактат» («Рисола фил-л-бох») — сексуалдыг үрелгелерниң удур хемчээн алыры, чайладыры база эмнээри.
  • «Уксус-ары-чигири дугайында трактат» («Рисола фи-с-сиканджубин») — уксус биле ары-чигириниң янзы-бүрү хамааржылгалыг холуксааларын кылыры, эм кылдыр ажыглаары дугайында тодараткан.
  • «Цикорий дугайында трактат» («Рисола фил-хиндабо»).
  • «Ханнаарга хан дамырлары» («Рисола фил-урук ал-мафсуда»).
  • «Рисола-йи жудия» — кулак, ижин, диштер аарыгларын тайылбырлаан. Гигиенаның айтырыгларын база бижээн. Чамдык шинчилекчилер Авиценнаның эвес деп маргыштыг демдеглеп турар.

Кадыкшыдылга мергежилгелери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ибн Сина күш-культура мергежилгелериниң кадыкшыдылгалыг болгаш экирииринге эки киржилгези дугайында ажылдарында бижээн. Күш-културлуг мергежилгелерниң тодарадылгазын ол бижээн — үзүлбес ханы тынышка чедирер янзы-бүрү шимчээшкиннер.

Ооң бодалы-биле болза, бир эвес кижи өйлүг болгаш үезинде күш-культура мергежилдерин үргүлчү чурумнуг кылып турар болза, ынчан ол эмнелге-даа, эмнер-даа хереглевес. А мергежилгелерни соксадыптар болза, ол баксырап болур. Күш-культура мергежилгелери шыңганнарны, сиирлерни, нервилерни быжыктырар. Мергежилгелерни амгы кадыкшылы база назыны дууштур бодап күүседирин сүмелеп турган. Нугуг, соок азы изиг суг-биле дадыктырары дугайында база демдеглеп турган.

Химия[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Химия делгеминде Ибн Сина эфирлиг үстер тигерин аргазын ажыткан. Дустуг, күгүрлүг, азоттуг кыжыраңнарны, калий биле натрийниң гидроксидин болбаазырадып билир турган.

Астрономия[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Астрономияда Ибн Сина Аристотельдиң көрүжүн – сылдыстар Хүннүң чырыын чайынналдырып турар деп – чемелевишаан, сылдыстар боттары чайынналып турар деп турган, ынчалза-даа планеталарны база боттары чырып турар деп санап турган. 1032ч 05а 24х Венераны Хүннүң төгериин таварып эртип турганын боду көрген деп чугаалап турган, а амгы үениң эртемденнери ооң сөстеринге – ол чылын ол турган черинден көрген деп – чигзинип турар. Ол хайгааралды ажыглап, чамдыкта птолемеевтиң космологиязы-биле алырга Венера Хүнге бодаарга Черге чедир чоок.

Ибн Сина Птолемейниң номунга саналдап Альмагесттиң Компендиумун бижээн.

Гурганга тургаш Ибн Сина ук хоорайның долготазын тодарадыры дугайында трактадын бижээн. Ибн Сина Абу-л-Ваф биле ал-Бируни сугларның аргаларын ажыглап чадааш, чаа арга ажыдып киирген – Айның кульминациялыг бедиин хемчээш, Багдадка ооң бедиин сфералыг тригонометрияның дүрүмнери-биле деңнеп тургаш тодараткан.

«Хайгаарал херекселин тургузар аргаларның эң дээрези дугайында ном» деп номда Ибн Сина астролябияны солуптар ужурлуг ооң чогааткан хайгаарал херексели дугайында бижээн; ол херекселде хемчээлдерни ылавылаарынга ажыктыг нониус принцивин эң баштай ажыглаан.

Механика[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ибн Сина суккан (шыгжаан) күш теориязын элээн сайзыраткан — ортаа чүс чылдарның шимчээшкин теориязы – ооң аайы-биле октапкан телолар шичээшкинниң чылдагааны болза дашкаар дөстүг ол теложе киирген кезек күш бооп турар (чоорту ол күштү импетус деп адап каан). Оң бодалы-биле, от сугга чылыгны канчалдыр дамчыдар-дыр, шак ынчалдыр «шимчедикчи» (кижиниң холу, чаның кирижи),  чайган баг болгаш о.д.ө.) шимчээн телога (дашка, согунга), кезек «чүткүлдү» дамчыдар-дыр. Шимчедикчиниң орнунга телонуң аары база туруп болур.

«Чүткүл» үш хевирлиг болур: психиктиг (дириг амытаннарда), чайгаар база күчүлел. «Чайгаар чүткүл» болза аарының күжүнден тыптыр, бүдүмел ужуп бадар биле – ынчан ону тодарадып болур, Аристотельдиң бодалдары дег, бүдүмелдиң чайгаар шимчээринде көстүп турар. Мындыг байдалда болза, «чүткүл» шимчэвейн турар бүдүмелдерде база бар: шимчевейн турар бүдүмелдерниң чүткүлү шимчевезинге удурланып илереттинип турар. «Күчүлелдиг чүткүл» болза филопоннуң шимчедикчи күжүнүң аналогу болур — ол чүткүл «шимчедикчизи-биле» октаан бүдүмелче дамчыыр. Бүдүмел шимчээн тудум, «күчүлелдиг чүткүл» делгемниң удурланырынга боражып эвээжээш, ынчалдыр бүдүмелдиң дүргени тикке чедир эвээжээр. Куруг делгемге «күчүлелдиг чүткүл» өскерилбес ужурлуг, ынчангаш ол кезээ мөңге шимчээшкинге турар. Бо бодалдар "инерция" деп билиишкинни сагындырар, ынчалза-даа "хоозун" деп чүвеге Авицена бүзүревес турган. Ибн Сина «күчүлелдиг чүткүлге» математиктиг хемчээлин тып чыткан: ооң бодалы-биле, «күчүлелдиг чүткүл» бүдүмелдиң килинден база дүргенинден доорт хамаарылгалыг.

Чадапчок Ибн Синаның суккан күш дугайында идейлери латин Барыынга (Барыын Чүкке) нептерээн, ынчалдыр ол Буридан база өске схоластарның импетус дугайында теоризын улаштыр сайзыраткан.

Философия[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Могила Авиценны изнутри, Хамадан, Иран

Метафизиканы Аристотельдиң ышкаш Ибн Сина сайгарарып турган. Аль-Фараби дег Ибн Сина дараазында билиглерни аңгылап турган: бот-бүдүштүг чадавас чүүл, өскениң дузазы-биле бар чүүл, база алыс бот-бүдүштүг чүүл. Ибн Сина Чаяакчы биле Делегейни кады дең мөңге деп санап турган. Октаргайны ол үш делегейге чарып турган: материалдыг делегей, мөңге бүттүнмээн хевирлер делегейи, оон янзы бүрү бүткен черлиг делегей.

Тускай сүнезин мага-бот-биле эптиг боттуг чүүлдү тургузар, ынчалдыр кижи бүдүнү-биле катап дирлип кээп болур. Философтуг бодалдың үндезини – сарыылдыг сүнезини хүлээп алыр тода мага-бот болур. Алыс шынны интуициялыг көрүш-биле боданырының күжү чидиг апаарга чедип ап болур.

Ибн Синаның хуулгаазын чогаалдары (орус дылда аттары):

  • «Книга о птицах»,
  • «Книга о любви»,
  • «Книга о сущности молитвы»,
  • «Книга о смысле паломничества»,
  • «Книга об избавлении от страха смерти»,
  • «Книга о предопределении».

Шүгүмчүлел[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Авиценнаның философтуг көрүштерин долгандыр ооң идейлериниң талалакчылары биле удурланыкчылары аразынга чидиг демисел турган.

Ибн Синаның рационал үзелдеринге суфиялар шуут удур турганнар, ооң философиязы кижини Бурганга чоокшулатпас деп турганнар. Ынчалза-даа ооң философтуг аргаларын көвей болгаш эманацияның чадаларының үстүнче үнериниң эволюциялыг шынары дугайында идейлерин суфиялар боттарынга хүлээп алганнар.

Мухаммад Аль-Газали «Опровержение философов» деп номунда Ибн Синаның философиязының шупту аспектилерин шүгүчүлеп буруу шаап чыткан. Делегейниң баштайгызын болгаш мөңгези болгаш ооң аттрибуттарын бадыткаан өөредиинге удурланып турган, чүгез дизе Аль-Газалинии-биле исламның чаңгыс бурган дугайында кол үзелин чарар дуализмче бодалдар кирер. Бурган делегейни бодунуң күзели-биле эвес, а хереглээш чаяап каан деп эманацияның принцивин Аль-Газали буура шаап каан. Ибн Синаның чылдаганнар болгаш мага-боттуг дедир дирлип кээп болдунмазы дугайында идейлерин база буура шаап турган.

Ооң соонда Аль-Газалиниң аайы-биле XII чүс чылда Мухаммад Шахрастани «Китаб аль-Мусараа» ажылында болгаш Фахруддин Рази Ибн Синаны шүгүмчулеп турганнар. XII чылда Ибн Синаның кезек үзелдерин камгалап Ибн Рушд бодунуң «Опровержение опровержения» номунга бижээн. Ооң соонда Ибн Синаның талазынга Насир ад-Дин ат-Туси база турган.

Психология[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ибн Сина кижиниң темпераментизи болгаш характери дугайында бодунуң өөредиин чогаадып тыпкан. Ол өөредиг аайы-биле кижиниң бүдүжү дөрт бөдүүн хевирге чарлыр: изиг, соок, шык болгаш кургаг (амгы үениң психологиязынга дөрт темпераментиге дүгжүп турар). Ук бүдүштер турум эвес, а иштики болгаш даштыкы дээштерге чагыртып өскерлип турар, чижээ: агаар-бойдус болгаш чыл эргилдези. Организмниң суук чүүлдериниң өскерилгелери база бүдүштү тус угларже өскертип турар. Бөдүүн бүдүштереден аңгыда, Авиценна организмниң дөрт сүүк чүүлүнүң бир күштелген талазының аайы дөрт нарын бүдүштерни ылгап турган (хан, шара, сарыг азы кара өт суглары).

Чогаал[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ибн Сина бодунуң көвей санныг шыңгыы эртем ажылдарын поэмалар кылдыр дөрт одуруглап бижип турган. Шак ынчалдыр дараазында ажылдарын бижээн: «Трактат о любви», «Трактат о птицах» база одө. Ооң ажылдарының аразында лириктиг шүлүглелдер база бар — дөрт одуруглар база рубаилер.

Ибн Синаның кол чогаалдыг ажылдары — философтуг тоожу-аллегория «Хай ибн Якзан», чээрби ийи-одуругларлыг шүлүглел «Птица», «Саламан и Абсаль». Ук чогаалдар база рубаилер араб, иран, түрк дылдыг чоннарның чогаалдарынче салдарлыг болган. Чижээ, иран дылдыг шүлүглелдиң XII чүс чылдың классиги Омар Хайям Ибн Синаны бодунуң бакшызы кылдын санап турган.

Чогаалдарының үндүрүлгелери:

  • Ибн Сина. Даниш-намэ. Книга знания. — Сталинабад: Фан, 1957.
  • Ибн Сина. Канон врачебной науки : В 5 т. — Ташкент, 1956-1960.
  • Ибн Сина. Математические главы «Книги знания». — Душанбе, 1967.
  • Ибн Сина. Послание о любви. — Тбилиси: Мецниереба, 1976.
  • Ибн Сина. Избранное. — М.: Книга, 1980.
  • Ибн Сина. Избранные философские произведения. — М.: Наука, 1980.
  • Аль-Бируни, Ибн-Сина. Переписка. — Таш­кент: Фан, 1973.

Хөгжүм[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Авиценна хөгжүм теориязын база шинчилеп, ооң дугайында энциклопедиялыг ажылдарынга демдеглеп турган:

  • «Свод науки о музыке» деп ажылын «Книге исцеления» номда бижээн;
  • «Краткое изложение о музыке» деп ажылын «Книге спасения» номда бижээн;
  • раздел о музыке деп ажылын «Книге знания» номда бижээн.

Ибн Сина теория талазы-биле ортаа чүс чылдарның эртем ёзузу-биле хөгжүмнү математика эртемнеринге хуваар турган. Ону ол үннерниң боттарының аразын, харылзаазын өөренир болгаш композициялар тургузар дүрүмнерни тодарадыр эртем кылдыр санап турган. Пифагорнуң өөредии-биле, ол хөгжүмнү саннарга чагыртпышаан сырый хамаарылгалыг турар деп санап турган[6].

Төөгү-биле алыр болза, Ибн Сина хөгжүм төөгүзүнге элээн улуг эртем үндезинин чыгган, ынчалдыр хөгжүмнү чүгле математика талазындан аңгыда, ниитилел өөредилгези, психология, поэтика, этика база физиология талазындан сайгарган[7].

Ибн Сина Аль-Фараби-биле кады хөгжүм херекселдери дугайында эртемниң үндезинин тургусканнар, а ол ажылдарны Европаның иштинге элээн үе эрткенде сайзырадып чоруткан. Ибн Сина хөгжүм херекселдериниң класстарга тода хуваап, оларның тургузуун тайылбырлаан. "Книга знания" деп номнуң алдыгы үлежинде (раздел) шупту чыгыы херекселдерниң аттары биле тайылбырын чыгган. Аль-Фараби биле Ибн Синаның хөгжүм херекселдерин шинчилээн ажылдары херекселдер дугайында эртемниң үндезинин тодарадып каарга, ол чоорту хөгжүм эртеминиң тускай адыры апарган.

Улуг эртемденивис гиджака деп Ортаа Азияга нептерээн хөгжүм херекселин чогааткан.

Тураскаадыглары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

20 таджикских сомони с портретом Авиценны
Статуя Авиценны в составе Павильона персидских учёных перед офисом ООН в Вене, Австрия
  • Карл Линней ооң адынга тураскаадып Аканталыглар өгбезиниң иштинде Авиценния деп бөлүк үнүштерни адаан.
  • Таджикистанда ооң адынга тураскаадып Таджик Күрүнениң эмчи университедин база ооң мурнунда «Ленинниң сүүрү» деп аттыг даг бажын адаан.
  • Душанбеде ооң адынга тураскаадып шөл адаан болгаш ында азербайджан Омар Эльдаров чурукчунуң (скульпторнуң) кылган тураскаалы бар.
  • 2009 чылдың июньда Иран Нацияларның Катышкан Ниитилелиниң Венада (Австрия) килдизинге Перс эртемденнерниң павильонун белеке бээрге, ону Венаның делегей чергелиг тураскаал төвүнүң төп шөлүнге салган. Перс эртемденнер павильонунда дөрт алдарлыг эртемденнериң тураскаалы бар:
  • Узбекистанда Афшана суурда Авиценнаның музейи бар.
  • Абу Али ибн Синаның чырык адынга тураскаадып Бухарага 1990 чылда медицин институт ажыткан.
  • Риганың Гайльэзерс деп эмнелге комплекзиниң сесерлиинге 2006 чылда Абу Али ибн Синаның тураскаалы ажыткан, ону Джалалиддин Миртаджиев скульптор чурукчу кылган.
  • Ибн Синаның ады-биле Авиценна деп астероид ажыттынган.
  • Айда бир кратерниң адын Ибн Сина дээр.
  • IBM компаниязы кардиограмма биле сүт безиниң рентген чуруктарын чайгаар шинчилээр программаның адын Авиценна (Avicenna) дээр.

Ибн Синаның адынга тураскааткан кудумчулар

Чечен чогаалда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • «Абугалисина» (тат. Әбүгалисина) — Каюм Насыриниң татар дылда Ибн Сина дугайында тоожу-тоол[9][10].
  • Ной Гордон «The Physician» (1988) деп чогаалында аныяк англи кижиниң бодун еврей деп чарлап алгаш улуг эмчи мерген Ибн Синадан эмнелге мергежилинге өөренири дугайында төөгүзүн көргүспүшаан, Ибн Синаны чырыткан.
  • 2011 чылда испан чогаалчы Эсекьель Теодоро «Авиценнаның хол бижии» («El Manuscrito de Avicena») деп чогаал чарлаан, ында болза перс эмчиниң кезек чуртталгазын көргүзүп каан.

Кинематографта[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Фильм «Авиценна» (1956), режиссёр Камил Ярматов.
  • Фильм «Юность Гения» (1982), Узбекфильм биле Таджикфильм киностудиялары Авиценнаның чаш болгаш элээди үелеринге тураскаадып тырттырган. Режиссёру – Эльёр Ишмухамедов.
  • 1987 чылдың Иран телесериал «Авиценна» («Bu-Ali Sina») бүгү чуртталгазын көргүскен.
  • 2013 чылда Gardet L. La pense religieuse d Avicenne (Ibn Sina). — Paris, 1951. «Лекарь: Ученик Авиценны» («The Physician») деп фильм Н. Гордоннуң бижээн номундан тырттырган.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Авиценна // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. АндреевскийСПб.: Брокгауз — Ефрон, 1890. — Т. I. — С. 82.
  2. Сина, Абу-Али ибн-Хусейн ибн-Абдалла ибн- // Еврейская энциклопедияСПб.: 1913. — Т. 14. — С. 254.
  3. Авиценна // А — Аколла — 1926. — Т. 1. — С. 174—175.
  4. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna/517/Additional-Reading
  5. Michael Flannery. Avicenna Persian philosopher and scientist (англ.). Encyclopædia Britannica. Хынааны 21 Сес айның 2017.
  6. Болтаев М. Н. Абу Али ибн Сина — великий мыслитель, учёный энциклопедист средневекового Востока — М.: Сампо, 2002. — 400 с. — ISBN 5-8071-0005-0
  7. Иванова Л. Ибн Сина (Авиценна) в зеркале музыки. Некоторые музыкально-теоретические взгляды Ибн Сины. Воззрения Ибн Сины в области музыкальной теории. // Вестник Челябинского государственного университета, 2007 link
  8. UNIS Monument to Be Inaugurated at the Vienna International Centre, ‘Scholars Pavilion’ donated to International Organizations in Vienna by Iran. Хынааны 2017 Сес айның 3.
  9. Абугалисина Archived 2015-07-21 at the Wayback Machine
  10. Насыйри, Каюм Абугалисина

Номнар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Morewedge P. The metaphysica of Avicenna. — London, 1973.
  • Ахадова М. А.  Арифметическая часть «Книги знания» Ибн Сины. Геометрическая часть «Книги знания» Ибн Сины // Учёные записки Бухарского госпединститута. — 1964. — № 12.
  • Джибладзе Г. Н. Системы Авицены: Абу Али Ибн-Сина. Экзотерический очерк. (Некоторые обобщения и материалы). — Тбилиси, 1986.
  • Диноршоев М. Натурфилософия Ибн Сины. — Душанбе, 1985.
  • Завадовский Ю. Н. Абу Али Ибн Сина: Жизнь и творчество. — Душанбе, 1980.
  • Лютер И. О. Метафизика Ибн Сины: угол — отношение, качество, положение или всё-таки количество? // Историко-математические исследования. — 2003. — № 8(43). — С. 278—302.
  • Петров Б. Д. Ибн Сина (Авиценна). — М.: Медицина, 1980.
  • Сагадеев А. В. Ибн Сина (Авиценна). — М., 1985.
  • Шидфар Б. Я. Ибн Сина. — М., 1981.
  • Gardet L. La pense religieuse d Avicenne (Ibn Sina). — Paris, 1951.
  • Morewedge P. The metaphysica of Avicenna. — London, 1973.
  • Nasr S.H. Three Muslim Sages. Avicenna. — Suhrawardi — lbn Arabi. — Cambridge (Mass.), 1964.
  • Диноршоев М. Натурфилософия Ибн-Сины. — Душанбе, 1985;
  • Goodman L. E. Avincenna. L.-N.Y., 1992.
  • Фролова Ε. A. Ибн Сина // Новая философская энциклопедия: в 4 т. / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин. — М.: «Мысль», 2000—2001. — ISBN 5-244-00961-3. 2-е изд., испр. и допол. — М.: «Мысль», 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9.
  • Шидфар Б. Я. Ибн-Сина. — М.: «Наука», 1981. — 184 с.

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]