Картье, Жак

Википедия деп сайттан

Жак Картье

фр. Jacques Cartier

Портрет
Төрүттүнген хүнү 1491 декабрьның 31
Мөчээн хүнү 1557 сентябрьның 1 (65 хар)
Чурт
Ашаа азы кадайы Mary Catherine des Granches[d][1]
Автограф

Жак Картье́ (фр. Jacques Cartier, брет. Jakez Karter; 1491 чыл, Сен-Мало — 1557 чылдың сентябрь 1, Сен-Мало) — бретон далайжы. Соңгу Американың француз колонияланылгазының эгезин салган.Ооң эриктеринче үш экспедиция кылгаш, Ыдыктыг Лаврентий мугулдузун болгаш Ыдыктыг хемниң эриин база "Канада чурту" деп адааны черни картага чураан бирги европейжи кижи болган.

Кабот биле Шампленден аңгыда Канаданың ажыдыкчыларының аразында база бир кол ажыдыкчызы кылдыр санаттынып турар.

Биографиязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Жак Картьениң төрүттүнген тодаргай ай-хүнү билдинмес. Ол 1491 чылдың июнь 7-ден декабрь 23-ке дээр Сен-Мало портузунга Бретань герцогствозунуң соңгу-чөөн эриинге төрүттүнген. Жаме Картье-биле Жесслен Жансарның (фр. Jesselin Jansart) оглу. Бичии турган чылдарының дугайында таптыг чүү-даа билдинмес. 1520 чылдың апрель-майда коннетабль Жак де Гранштың[2] уруу Катрин-биле өг-бүле тудуп бадылашкан.

Чамдык шинчээчилерниң саналдары-биле, Картье 1524 чылда Францияның хааны I дугаар Францисктиң албан аайы-биле эвес,Соңгу Американың чөөн талакы эриин шинчилеп көөрү-биле чалааны флорентий шинчээчи Джованни да Верраццанону эдертип чораан. Ол экспедицияның үезинде Веррацано Мурнуу Каролинадан Чаа Шотландияга чедир база эриин тургаар ортулуктарны шинчилээн. Өске экспедицияның үезинде олар амгы үении-биле Бразилиияның эриктеринге четкен.. Картьениң экспедицияларга киришкенин бадыткаары-биле, экспедициялар үезинде ооң Францияга турбааны айтып турар.Ол-ла үеде, Нормандиядан чорупкан экспедицияда бертон далайжының киржилгези чигзиниглиг база болуп турар. "Дофинниң" командылал кежигүннериниң аразында безин ооң ады чок [2].

Экспедициялары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бир дугаар экспедициязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бир дугаар экспедициязының маршруду

Испаннар, португалдар болгаш англилерниң чүткүп эгелээни Американың черлерин шиңгээдип алыр дээш1534 чылда Франциск кылыгларны кылып эгелээн. Ооң езу барымдаалаттынмаан дужаалы-биле Картье Азияның байлак черлеринче барыын чүк орукту тып алыр дээн экспедициязынче белеткенип эгелээн[2].

1534 чылдың апрельде ийи корабльге 61 кижилиг бирги экспедиция эгелээн. Эскипедиция эгелээн соонда чээрби хонгаш, ол Белл-Айл өөжүнде ортулуктуң эриктеринге чеде бергеш, соңгу барыын чүкче углапкан. Эриктерни тодарадып көрүп тура, Картье ону "Бурганның Каинга берген чери" деп адаан, чүге дизе эрикте хөрзүн эвээш болган [2].

Июнь 15-те Картье мурнуу чүкче ээпкеш, чаа черлерни шинчилеп кирипкен. Июнь 26-да Мадлен ортулуктарынга, ам июнь 29-та кежээ - Принц Эдуардтың ортулуктарынга (ол черни ортулук деп билбээн) чеде берген[2] [3].

Июль 4 - 9 үеде экспедиция Шалёр мугулдуун, Азияже кирер арга дилеп тургаш, шинчилеп каапкан. Картье мугулдурнуң мурнуу ужун "Буянныг идегелдиң бажы" деп адаан, ынчалза-даа ооң идегели шынзыкпаан. Июль 14-25, Картье Гаспа ээтпээрин шинчилеп турган[2].

Картье ийи катап Ыдыктыг Лаврентийниң хемин ажыдарынга чоок турган. Июль 25-те Картье Антикость деп ортулукче углап бар чыткаш, ону дургаар чөөн чүкче ээпкен. Ында база бир мугулдур бар деп бодаан. Август 1-5-те ол мугулдурлап ортулукту дургаар бурунгаарлапкан, ынчалза-даа адак соонда багай агаар корум-чурум аңаа шаптыктаан болгаш, Картье эглип кээр деп шиитпирлээн.Август 15-те ол Ньюфаундлендиге чеде бергеш, бажыңынче чаныпкан, сентябрь 5-те Картье экспедиция Сен-Маложе эглип келген[2].

Ийи дугаар экспедициязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Жак Картье ийи дугаар эжиндириишкининче үш суднога ( Швециялдэй Гарэлдежин, Petite Hermine, Émile) 110 кижини эдертип алгаш чорупкан. Оларның аразынга Картье биле ооң кадайының элээн каш төрелдери база ол ышкаш бирги аян-чоруктан Картьениң эдертип келгени Доннаконуң оолдары турган.

1535 чылдың май 19-те Сен-Малодан эштип үнгеш, Атлантиканы 50 хонук кешкен. Индейлерниң дузазы-биле, август 13-те ол аажок улуг, "ооң үнген дөстерин кым-даа көрбээн" Ошелага хемниң бажынга чеде берген.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сен-Малода Картьениң тураскаалы
  1. https://trahir.wordpress.com/2018/02/10/vallieres-cartier/
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 CARTIER, JACQUES. Dictionary of Canadian Biography Online. Хынаан 10 Дөрт айның 2013. Архивтээн 2013 Дөрт айның 14.
  3. Meeting place — Montreal. Bi-weekly newspaper выпуск 20(62). Хынаан 1 Он айның 2009. Архивтээн 2016 Үш айның 4.