Чадамба, Зоя Борандай кызы

Зоя Борандай кызы Чадамба
Зоя Борандай кызы Чадамба
Төрүттүнген хүнү:	1928 марттың 10
Төрүттүнген чери:	Тожу кожуун, Tьʙа Arat Respuʙlik;
Мөчээн хүнү:	2017 январьның 4 (88 хар)
Ажыл чери:	ТКУ;
Альма-матер:	Восточный факультет СПбГУ[d];
Эртем деңнели:	кандидат филологических наук[d]

Чадамба Зоя Борандай кызы (1928-2017) — Тыва АССР-ниң алдарлыг эртем ажылдакчызы, филология эртеминиң кандидады, тыва эртемниң ветераны, тыва дыл эртеминиң талазы-биле база тюркология специализи.

Намдары

З. Б. Чадамба 10 март 1928 ч. Хол турар черге хөл чоогунга Моон-Хөл Тожу кожуунга ТАР-га төрүттүнген^[1]. 1947 чылда Кызылдың № 2 дугаар ортумак школазын дооскан, 1953 чылда — Тываның чөөн чүк факультет килдис Ленинградтың күрүне университеди корифей ада-чурт эртеми С. Е. Малов, В. М. Жирмунский, В. М. Наделяев дагдынылгазы-биле. Ол дараазында Ю. Л. Аранчын, Ш. Ч. Сат, М. Б. Кенин-Лопсан, А. К. Калзан Тываның эртемденнери-биле кады өөренип турган. Университет дооскан соонда Кызылдың № 2 дугаар школазынга төрээн дыл биле чогаал башкылап ажылдап турган. 1957 чылда ТЭШИДЧЛТ (бо үеде ТГТШИ) эртем ажылдакчызы ажылга кирген. 1962—1965 чылдарда ССРЭ-ниң эртемнер Академиязының дыл эртеминиң институду аспирантурага билдингир тюрколог-эртемден Э. В. Севортянның удуртулгазы-биле өөренип турган^[1]. Кандидат диссертациязын «Тыва дылдың Тожу диалектизи» Новосибирсктиң күрүне университединге 1970 чылда камгалаан. 1973 чылда ДАК аңаа улуг эртем ажылдакчызы атты тыпсып берген^[2]. 1972 чылдан 1978 чылга чедир дыл сектору биле үжүк-бижик эргелекчилээн, 1978 чылдан 1984 чылга чедир — ол секторнуң улуг эртем ажылдакчызы. 1984-1986 чылдарда. — ККБИ-ниң тыва филология кафедразының улуг башкызы .

Эртем талазы-биле ажыл-чорудулгазы

Ол — бир дугаар тыва диалектолог, чүгле тожу диалектизин шинчилээн эвес , ындыг болза-даа база бодунуң диалектилер классификациязы биле тыва дыл сөс адаар аянын саналдаан. З. Б. Чадамбаның эртем шинчилелдериниң кол угланыышкынны: диалектология тыва дыл, дилээшкин биле сайгарып номчууру көжээ-даш түрк руна үжүк-бижик, тыва үжүк-бижик биле орфография, тыва лексикография биле антропонимика. Тыва АССР-ниң хөй кожуунарынга диалектология экспедицияларын удуртуп база идепкейлиг киржип турган. Улустар аразының, бүгү-эвилелдиң база регионалдыг тюркология конгресстерниң ажылынга киржип турган, чөвүлел хуралдар база конференциялар. Сибирь биле ССРЭ-ниң түрк дылдар диалектология атлазының материалдарының чыылдазынга киржип турган^[2]. Ол тыва литературлуг дылдың нормативтиг дөзүн быжыглаар салыышкын киирген, орхон-енисей үжүк-бижиктиң көжээ даштарын өөрениир ажыл-иш. «РСФСР чоннарның амы-хуу аттар тайылбыр ному» тургузарынга киржип турган (Москва), Тываның девискээринге эрте-бурунгу түрк руна үжүк-бижик одуруг көжээ даштарын ажыткаш база сайгарып номчаан. Чадамба З. Б. шинчилелдери словарьлар тургузарынга улуг ужур-уткалыг деп көрүп болур, тыва дылдың номнар бижиир грамматика биле диалектологияга база тыва биле өске түрк дылдарның төөгүге өөренип тургустунары. Ол идепкейлиг ниитилел-политиктиг ажылдар кылып турган, Кызыл хоорай чөвүлелиниң депутадынче чаңгыс эвес катап соңгудуп турган. 1970 чылдарда Бүгү-эвилелдиң эки тура ниитилелиниң номнарга ынак кижилерниң Тывага килдизинге хөй чылдар чагырга даргалап ажылдаан. Бодунуң акызы Л. Б. Чадамба биле ашаа К. М. Аракчааның чечен чогаалдарының очулгазын кылып турган .

Ажылдары

Тыва дылдың орфографтыг словарының 4 дугаар үндүрүлгези «Тыва дылдың орфографтыг словары» (1958);

«Основы тувинской орфографии» А. А. Пальмбах-биле кады автор болуру (1963);

Тыва-орус словарь (автор коллективтиң тургузуунда, 1980);
«Тыва дылдың Тожу диалектизи» (Кызыл, 1974);
статьялар циклдары «Тыва аттар» «Справочнике личных имен народов РСФСР» (Москва, 1965, 1979, 1987);

Тыва орфография биле пунктуацияның дүрүмү «Тыва орфографияның болгаш пунктуацияның дүрүмнери» М. Д. Биче-оол кады автор болуру (1986, 2001);

монография «Амгы үе биле эрте-бурунгу енисеика» (И. А. Батманов биле Г. Ф. Бабушкин биле кады автор болуру; Фрунзе, 1962);

чыынды "Памятники эрте-бурунгу түрк үжүк-бижик (Батманов биле А. Ч. Кунаа кады автор болуру; Кызыл, 1963);
Тыва диалектология биле түрк руника. Шилиттинген эртем ажылдары. — Абакан, 2013.

Шаңналдары биле аттары

«Шылгараңгай күш-ажыл дээш. В ознаменование 100-летия со дня рождения В. И. Ленина» деп медаль.
«Шылгараңгай күш-ажыл дээш. Ада-чурттуң Улуг дайынынга 50 чыл тиилелге» деп медаль.
«Буян-Бадыргы» ордениниң III дугаар чадазы.
Тыва Республиканың Дээди Хуралының хүндүлүг бижии.
Тыва АССР-ниң алдарлыг эртем ажылдакчызы.

Демдеглелдер

↑ ^1,0 ^1,1 Мижит, Л. С. Чадамба Зоя Борандаевна : / Л. С. Мижит // Люди и события Тувы : календарь-хронограф 2018. — Кызыл, 2018. — С.47-48
↑ ^2,0 ^2,1 Tuva.Asia

[:0-1] 1,0 ^1,1 Мижит, Л. С. Чадамба Зоя Борандаевна : / Л. С. Мижит // Люди и события Тувы : календарь-хронограф 2018. — Кызыл, 2018. — С.47-48

[:1-2] 2,0 ^2,1 Tuva.Asia

[1]

[2]