Этанол

Википедия деп сайттан
Этилдиг спирттиң структурлуг формулазы
Этилдиг спирттиң молекулазының 3 хемчээлдиг модели

Этанол (этаноол, этилдиг спирт, спирт) — спирттер клазынга хамааржыр бүдүмел. Формулазы C2H5OH. Өң чок, тускай чыттыг болгаш ажыг амданныг суук чүүл. Хайныышкынының температуразы 78,4 °C, сырыйы (20 °C) 789,3 кг/м3. Суг, спирттер, эфирлер болгаш хлороформ-биле холужары эки[1].

Спирттиг суксуннарның кол бүдүмели. Кижиниң централдыг нервилиг системазынче салдар чедирер психоактивтиг бүдүмел (депрессант) болуп турар[2].

Үндүрери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Этилдиг спиртти 2 кол арга-биле үндүрер: микробиологтуг (чижээ, хойтпак тигери) биле синтетиктиг (этиленни гидратациялаары) арга.

Спирттиг ажыышкын[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Углеводтарлыг органиктиг продуктуларны дрожжи азы бактериялар дузазы-биле ажыдарының шаандан тура ажыглаттынып келген аргазы. Виноград, янзы-бүрү кат-чимис, сүттен кылган аъш-чем, картофель, рис, кукуруза ажыглаттынар. Реакцияның бөдүүнчүттүнген схемазы:

.

Этиленниң гидратациязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Үлетпүрде ажыглаттынып турар арга. Гидратация — бүдүмелди суг-биле каттыштырар реакция. Бо аргада этиленни ийи схема-биле гидратациялап болур:

;
,
.

Үнүп келген продукт спирт биле янзы-бүрү бүдүмелдерниң холуксаазы болуп турар. Спиртти улаштыр үлетпүрге азы фармацевтикага ажыглаарда ону арыглаары чугула. Дистилляция дузазы-биле (аңгы температураларга хайныр суук бүдүмелдерни бусталдырып аңгылап тургаш) 95,6 % арыг этанол үндүрүп болур.

Физиктиг шынарлар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Нормалыг байдалдарга (20 °C, 101325 Па (бир атмосфера)) — өң чок, бусталыычал, шимченгир, онза чыттыг болгаш ажыг амданныг суук чүүл. Сугдан чиик (сырыйы 789,3 кг/м3). Эриир (доңар) температуразы -114,15 °C, хайныр температуразы 78,39 °C. Молекулярлыг массазы 46,069 а.е.м (орус. атомная единица массы). Суг, глицерин, диэтилдиг эфир, метанол, уксустуг кислота, хлороформ-биле холужуп болур[3].

Химиктиг шынарлар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Этанолдуң молекулазының 3 хемчээлдиг моделиниң анимациязы
Этанолдуң кывары болгаш ооң одунуң спектири

Кывар. Кислород чедерде углекислоталыг хей биле суг үндүрүп, чырык көк от-биле кывар:

.

Тускай байдалдарга оксидацияны долу эвес кылдыр чорудуп, уксустуг кислота азы ацетальдегидче шилчидип болур:

.

Кислоталар ролюн база ойнап болур. Натрий, калий чижектиг металдар-биле реакцияже кирип, этилаттар дээр дустар тургузар:

,
.

Нарын эфирлер тургузуп, карбоннуг кислоталар азы чамдык кислородтуг органиктиг эвес кислоталар-биле реакциялап болур:

,
.

Ажыглаашкын[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Химия үлетпүрү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Эмнелге[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Эмнелгеде этилдиг спирт эзилдирикчи, экстрагент болгаш антисептик кылдыр ажыглаттынып турар

Аъш-чем үлетпүрү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Суг-биле кады спирттиг суксуннарның кол компонентизи болуп турар. Оон аңгыда этанол ажыышкын аргазы-биле үнүп турар спирт чок кылдыр билдингир суксуннарда (кефир, хойтпак, квас, хымыс, алкоголь чок пивода) база бар (концентрациязы улуг эвес).

Кывар чүүл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Этанол янзы-бүрү бажыңга ажыглаар азы лабораторлуг изидер херескелдерден эгелээш иштики кывыышкын хөделдирикчилери болгаш ракета хөделдирикчилеринге оттулар чүүл кылдыр ажыглаттынып болур.

Кижиниң организминге салдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Этанол суг болгаш үстер-биле эзиндилер тургузуп шыдаар, ынчангаш организимге сөөлгү эвес рольду ойнап турар. Глюкозаның метаболиди болгаш, кадык кижиниң ханында 0,01 %-га чедир этанол бар болуп болур[8].

Этанолдуң кол метаболиди — ацетальдегид — хоранныг, мутагенниг (мутация, өскерлиишкин тывылдырар) болгаш канцерогенниг (рак тывылдырар)[9] шынарлыг. Ацетальдегид ДНК үрээр[10].

Этанолдуң салдары үр үе иштинде уламчылаар болза, баар циррозу[11], гастрит[12], ижин язвазы[13], эмиг рагы[14][15], ижин рагы[16] кызыл-өөш рагы[17] (этанол канцероген болуп турар[18]) болгаш инсульт [19] ышкаш аарыглар тывылдырар. Нервилиг системазы аномалиялыг уругнуң төрүттүнериниң рискизи улгадыр, (уругнуң) өзүлдези саадап болур[20].

Этилдиг спирттиң хевирлери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Улаштыр[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тайылбыр[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Большая российская энциклопедия Archived 2022-06-15 at the Wayback Machine
  2. Chastain G. Alcohol, neurotransmitter systems, and behavior (und) // The Journal of general psychology. — 2006. — Т. 133, № 4. — С. 329. — PMID 17128954.
  3. Этилдиг спирттиң физиктиг болгаш химиктиг шынарлары
  4. Chemport.ru Этиловый спирт
  5. (January 1988) «Pharmacology of ethanol». Pharmacology & Therapeutics 36 (2–3): 335–427. PMID 3279433.
  6. (September 2002) «Treatment of Ethylene Glycol Poisoning». American Family Physician 66 (5): 807–813. PMID 12322772.
  7. Flomenbaum, Goldfrank et al. Goldfrank's Toxicologic Emergencies. 8th Edition. — McGraw Hill, 2006. — ISBN 0071437630.
  8. Вячеслав Дубынин. Мозг и алкоголь. — Постнаука. 8 декабря 2016 г. — ИД «ПостНаука»
  9. Chemical Summary For Acetaldehyde, US Environmental Protection Agency
  10. Lambert B., He S. M. DNA and chromosome damage induced by acetaldehyde in human lymphocytes in vitro (en) // Ann N Y Acad Sci (англ.) : journal. — 1988. — Vol. 534. — P. 369—376. — PMID 3389666.
  11. Садовникова И. И. Циррозы печени. Вопросы этиологии, патогенеза, клиники, диагностики, лечения // «Русский медицинский журнал». — 2003. — Т. 5. — № 2.
  12. Park CW, Kim A, Cha SW, Jung SH, Yang HW, Lee YJ, Lee HIe, Kim SH, Kim YH A case of phlegmonous gastritis associated with marked gastric distension (английский) // PMID 20981225. — Division of Gastroenterology, Department of Internal Medicine, Eulji University Hospital, Eulji University College of Medicine, Daejeon, Korea., 2010. — ISSN 18385738.
  13. Murakami K, Okimoto T, Kodama M, Tanahashi J, Mizukami K, Shuto M, Abe H, Arita T, Fujioka T. Comparison of the efficacy of irsogladine maleate and famotidine for the healing of gastric ulcers after Helicobacter pylori eradication therapy: a randomized, controlled, prospective study (английский) // PMID 21073372. — Department of Gastroenterology, Faculty of Medicine, Oita University, Oita, Japan., 2010. — ISSN 18385738.
  14. Singletary K. W., Gapstur S. M. Alcohol and breast cancer: review of epidemiologic and experimental evidence and potential mechanisms (en) // J. Amed. Med. Assoc. — 2001. — Vol. 286, no. 17. — P. 2143—2151.
  15. Allen N. E., Beral V., Casabonne D., Kan S. W., Reeves G. K., Brown A., Green J. Moderate alcohol intake and cancer incidence in women (en) // J. Natl. Cancer Inst. — 2009. — Vol. 101, no. 5. — P. 296—305.
  16. Ott JJ, Ullrich A, Mascarenhas M, Stevens GA. Global cancer incidence and mortality caused by behavior and infection (английский) // PMID 20935133. — World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland, 2010. — ISSN 20935133.
  17. Olokoba AB, Obateru OA. Oesophageal carcinoma--a report of two cases and review of literature (английский) // PMID 20836328. — Gastroenterology Unit, Department of Medicine, University of Ilorin Teaching Hospital, Ilorin, Nigeria., 2009. — ISSN 20836328.
  18. Known and Probable Human Carcinogens Archived 2014-11-17 at the Wayback Machine
  19. Reynolds K., Lewis B., Nolen J. D., Kinney G. L., Sathya B., He J. Alcohol consumption and risk of stroke: a meta-analysis (en) // J. Amer. Med. Assoc. — 2003. — Vol. 289, no. 5. — P. 579—588.
  20. Sokol R. J., Clarren S. K. Guidelines for use of terminology describing the impact of prenatal alcohol on the offspring (en) // Alcohol Clin. Exp. Res. — 1989. — Vol. 13, no. 4. — P. 597—598.