Татаринцева, Маргарита Петровна

Википедия деп сайттан

Маргарита Петровна Татаринцева

Төрүттүнген хүнү: 1940 декабрьның 30(1940-12-30)
Төрүттүнген чери:
Мөчээн хүнү: 2022 августтуң 7(2022-08-07) (81 хар)
Чурт:
Ажыл чери:
Альма-матер:
Эртем деңнели: кандидат филологических наук[d]

Маргарита Пётр кызы Татаринцева (төр. 1940, Чекист суур) — россий эртемден-тыва шинчилекчизи, филолог, литература шинчилекчизи база литература критиги, этнограф база фольклорист. Тывада старообрядчество база орус аас-чогаалының шинчилекчизи. Филолог эртеминиң кандидады (1983). Тыва Республиканың алдарлыг эртем ажылдакчызы (2005).

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Декабрь 30-де 1940 чылда Чекист суурга Новосибирск областька (бо үеде Томск кызыгаарында хоорай) ажылчын өг-бүлеге төрүттүнген. Пятигорскунуң ортумак школазын (1958) база Новосибирск күрүнениң башкы институдун (1963) төөгү-филологтуг факультедин алдын медаль-биле дооскан. 1963 чылдан 1969 чылга чедир Новосибирск база Новосибирск областың школалар биле техникумнарга орус дыл биле чогаалды башкылап турган[1].

1970 чылдарның эгезинде ашааның соо-биле, тюрколог Б. И. Татаринцев, Кызылче чедип келген[2]. Февральда ол-ла чылда Тываның дыл, чогаал база төөгү эртем-шинчилел институдунуң ажылче кирген (бо үеде Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институду) эгезинден албан-дужаалы иштики редактор, ооң соонда чогаал сектору биле аас-чогаалдың биче эртем ажылдакчызы[1][3]. 1983 чылда Хөй-ниити эртеминиң Бурят институду Сибир килдис ССРЭ-ниң Эртемнер академиязы (Улан-Удэ хоорайга) эртем чадазы алыры-биле киирген диссертация филолог эртем кандидадын камгалаан (темазы «Тывага чечен-чогаал-шүгүмчүлелди бодал сайзырадыры»). 1992 чылда эртем ады улуг эртем ажылдакчызын алган мергежили «Совет хөй националдыг чогаал». 2002 чылдан М. П. Татаринцева — ТГТШИ-ниң культура сектору биле төөгүнүң кол эртем ажылдакчызы[1].

2005 чылда Маргарита Петровнага «Тыва Республиканың алдарлыг эртем ажылдакчызы» деп атты тыпсып берген[1].

Эртем, башкы база хөй-ниити ажыл-чорудулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Эртем ажыл-чорудулгазын М. П. Татаринцева литература шинчилекчизи биле литература критиги дег эгелээн. 1983 чылда чырыкче ооң монографиязы үнген, Тывада 1930 −1970 үезиниң чылдарының шүгүмчүлелдиг бодал чорулгазы хевирлеттинерин истеп көөрү. Критик ышкаш ол регионалдыг солун-сеткүүлге («Улуг-Хем» альманах) база төп парлалга арынынга парлап үндүрүп турган, ылаңгыя, мындыг журналдар, «Литературлуг допчулал», «Литература айтырыглары», «Уругларга чогаал», «Байкал» ышкаш. Ону Тываның чогаалчылары чыглырынче чаңгыс удаа эвес чарлап турган, ол тыва чогаалдың айтырыгларының чугаалажыышкынынга киржип турган[3].

1980 чылдарның төнчүзүнде М. П. Татаринцева Тывада орус улус чурттадырының төөгүзүнге хандыкшаан база республиканың орус старожильческого чоннуң аас чогаалы собирание, эдилекчилери колдуунда эрги чаңчылдыг общиналар болуп турар. Чээрби чыл дургузунда Маргарита Петровна аас чогаал-этнографтыг экспедицияже чоруп турган, в ходе бай эртем материалын чыгган. Архив институдунуң, ол чедир 30 ажыг эвес орус аас-чогаалының үлегерлиг бижиктери кылдыр санап турар, чугула немешкен турган. Маргарита Петровнаның ажыл-чорудулгазының хараазы-биле в нём насчитывается 2000 ажыг листов база 52 хөгжүмнүг бижиктер фонотека эдилекчилери. Ховунуң түңнел шинчилелдерин М. П. Татаринцева дөрт орус аас-чогаал чыындызын парлап үндүрген, тус черниң фольклорлуг ансамбльдары «Октай», «Верея», «Царевье» чогаадылгазында ажыглаттынып турар. База эртемденнер старообрядцев культуразын, амыдыралын база чаңчылын шинчилээн. ТГТШИ-ниң кол эртем ажылдакчызы культурология доктору В. Сузукей «именно в её работах впервые адекватно описаны жизнь и быт староверческого населения Тувы и именно ею развенчан советско-коммунистический миф о староверческой культуре» санап турар[3].

База катап бир чугула ажыл-чорудулганың угланыышкыны М. П. Татаринцеваның эртем редакторлаары болуп турар. 1970 чылдардан ол институттуң шупту коллективтиг ажылдар редактору болуп турар база «ТГТШИ-ниң эртем демдеглелдери» деп журналдың өскерилбес редактору болуп турар. Ооң редакторлаан эртем чыындызының даңзызы база монографиялары 40 ажыг ат болуп турар[1]. Оон аңгыда, 2012 чылда Маргарита Петровна Н. М. Моллеров биле А. К. Кужугет кады белеткээн үндүрүлгеже ранее парлап үндүрбээн бижимел чүүлдер Иннокентий Сафьяновтуң (ийи томнуг «Тыва эрткен үеде»)[4].

Эртем-шинчилел ажыл-чорудулгазын М. П. Татаринцева башкы ажылы-биле хары угда күүседип турар. Ол — Тываның күрүне университединиң чогаал кафедразының доцентизи база «Улустуң аас чогаалы» биле «Чечен чогаал сайгарылгазы» курстарның автору, бодунуң үндезин материалдары-биле бижээн[3][5].

М. П. Татаринцева хөй-ниити активчи ажылды чорудуп турар. Ол ТГТШИ эртемден чөвүлелиниң кежигүнү[6] база А. С. Пушкин аттыг Национал библиотеканың хөй-ниити чөвүлелдиң кежигүнү болуп турар[4].

Библиография[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Татаринцева М. П. Развитие литературно-критической мысли в Туве. — Кузыл: Тувинское книжное издательство, 1983.
  • Тывада орус улустуң ырлары / сост. М. П. Татаринцева. — Кызыл: Новости Тувы, 1993.
  • Тоолдар, ырылар, тывызыктар: Тывада орус аас чогаалы / сост. М. П. Татаринцева. — Кызыл, 1995.
  • Татаринцева М. П. Тывада Старообрядцы: төөгү-этнографтыг очериги / отв. ред. Ф. Ф. Болонев. — Новосибирск: Наука, 2006. — ISBN 5-02-030645-2.
  • Тывада орус кожамыктар: чыынды / сост. М. П. Татаринцева, отв. ред. С. М. Орус-оол. — Кызыл: Аныяк, 2009.
  • Мерген угаанныг сөс. Тывада орус аас чогаалы / сост. М. П. Татаринцева, отв. ред. К. А. Бичелдей. — Кызыл: Журналист, 2012.
  • Татаринцева, М. П., Стороженко А. А. Тываның Старообрядцы: ретроспектива биле амгы үе. — LAP LAMBERT Academic Publishing, 2015. — ISBN 978-3-659-78853-6.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Чогаал[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Татаринцева Маргарита Петровна: биобиблиографический указатель: к 75-летию со дня рождения / сост. З. М. Монгуш, Ч. Ч. Норбу; отв. ред. М. М.-Б. Харунова; науч. ред. С. М. Орус-оол. — Кызыл: ТИГПИ, 2015.
  • Сузукей В. Ю. Жизнь, посвящённая науке // Тувинская правда : общественно-политическая газета. — 2015. — № 144.