Шолбан

Шолбан азы Венера (англ. Venus, орус. Венера; демдээ: ) – Хүн системазының ийиги планетазы. Даш планеталар бөлүүнге хамааржыр. Роман мифологияда ынакшыл дарийгизиниң ады-биле Venus азы Венера деп адаан. Дээрге өске планеталар болгаш сылдыстардан ылгалдыг, көскү, чидиг, чараш, чамдыкта Хүн ажып турда дээрниң барыын талазынга, Хүн үнериниң мурнунда чөөн талазынга көстүр. Дээрде чайыннап турар чырыының хемчээли-биле алыр болза, Шолбан Хүн биле Айның соонда үшкү черде. Ол чамдыкта хүндүс безин көстүп тургулаар, а дүне сылдыстар аразынга эң онзагай көскү. Ынчангаш тывалап ону кежээки азы эртенги шолбан деп адаар.

Орбитазы биле эргилери

Шолбан Хүннү долгандыр 225 чер хонуу иштинде дескинер. Бодунуң өзээн 243 чер хонуу дургузунда эргилир, өске планеталарга бодаарга дедир талаже. Телескопка борбак хевирлиг көстүр. Бир талазынга хүннеп турда, өске талазынга дүн дүжер. Хүн бүрүде хайгаарап көөрге, ол база Меркурий, Ай ышкаш, фазаларын өскертип турар. Ону дуран-биле безин эскерип каап болур. Ол бирде Черге чоокшулап, бирде оон ырап чоруй баргылаар. Черге эң чоок (40 млн. км) турар үеде Шолбанны хайгаарап шинчилээри кончуг эптиг. Улуг телескопка Венера аажок тода көстүр, Айны анаа карак-биле көргенинден улуг болур.

Ынчалза-даа телескоптуң дузазы-биле Шолбанның кырында дагларын, хемнерин, далай сугларын көрүп чадап каан. Ону туман ышкаш ак чүве бүргеп алган, кырын көрүп, шинчилээринге шаптыктап турар.

Физиктиг характеристиктери

Хемчээл талазы-биле Шолбан Чер хире, ооң диаметири 12 100 км. Массазы Черниң массазындан 81,5% (4.87×10²⁴ кг). Венера Хүн системазында 4 даш планетаның бирээзи (Меркурий, Чер, Марс биле кады). Ынчангаш Венера биле Черни чамдыкта "угбашкылар" деп адаар. Ынчалза-даа кырларының шынарлары улуг ылгалдыг — Венераның тырың атмосферазы барык бүрүнү-биле (96,5%) карбон диоксидинден тургустунган (артканы азот болгаш өске хейлер). Атмосферлиг базыышкыны 9,3 мегапаскал (Чер атмосферазының базыышкынындан 90 хире катап улуг), кырының ортун температуру 464 °C^[1] — ийи кол хейиниң критиктиг точкаларын ажып турар, ынчангаш ол атмосфера суперкритиктиг флюид деп тускай байдалда турар (суук биле хей аразында тода ылгал чок). Венераның Хүнге чоогу — 108 939 000 км (афелий) биле 107 477 000 км (перигелий). Ол чамдыкта Чер биле Хүннүң ийи аразы-биле дужаажып эртип болур, Черден көөрге Хүн дискизинге аңгыланып көстүп кээр (транзит болуушкуну). Сөөлгү ындыг таварылгалар 2004 биле 2012 чылдарда болган^[2].

Атмосферазы

Шолбанның агаарының составы Черниинден улуг ылгалдыг. Спектрлиг сайгарылганың дузазы-биле илередирге ооң агаарында, кол нургулайында углекислый газ, шоолуг эвес угарлыг газ, дустуг кислота, оон ыңай фторлуг водородтуң кислотазының холумактары бары илерээн. Чер кырынга ындыг хоранналчак газтарның катчылгазы ховар таварышкылаар болгаш чүгле вулканнар чазылган черлерге туруп болур.

Венера аажок тырың атмосфералыг. Ийи кол хейи (карбон диоксиди биле азот) суперкритиктиг флюид деп, суук биле хей тода ылгалбас тускай байдалда. Тургузуунда өске хейлер — күгүр диоксиди 0,015%, аргон 0,007%, суг бузу 0,002% болгаш оон-даа. Атфосферазының базыышкыны 9,3 МПа — Чер далайының 1 хире км ханызында базыышкынга эквивалентилиг. Тырыңы 65 кг/м³, Черниинден 50 катап хөй (20 °C, далай деңнели). Хөй CO₂-лиг атмосфера Хүн системазында эң күштүг чылыг-бажың эффектизи тывылдырып турар — Хүнден келген херелдер планета атмосферазын өткеш ооң кырын изидер, ынчалза-даа атмосфера оларны октаргайже дедир чайынналдырбас. Ынчангаш Венераның кырының температуру 462 °C^[3], Меркурийден изиг бооп турар, Хүнге эң чоок, кыры хөй дизе-ле 427 °C болур планетадан.

Айтыг

[1] ttps://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/venusfact.html

[2] ttps://eclipse.gsfc.nasa.gov/transit/catalog/VenusCatalog.html

[3] ttps://web.archive.org/web/20060929003116/http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Venus&Display=Facts&System=Metric

[1]

[2]

[3]