Наадым-2016
Наадым-2016 — 2016 чылдың август 13-16 хүннеринде Кызыл хоорайга болуп эрттер малчыннарның байырлалы[1].
Программазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Түңнелдери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Эң тергиин өг[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
2016 чылдың август 14 хүнүнде Кызыл чоогунда Тос-Булак деп черге өглер хоорайын тиккен турган. Аңаа Наадымның янзы-бүрү маргылдаалары болуп эрткен. Ооң иштинде, "Эң тергиин өг" шилилгезиниң мөөрейи.
Эң тергиин өг шилилгезиниң жюри кежигүннериниң башкарыкчызы Долгар С.К. болган. Түңнелинде, өглер мөөрейинге I-ги черге Эрзин кожууннуң өө төлептиг болган, өгнүң ээзи – Күден Мариан Банзыевич, II-ги черни Тес-Хем кожуннуң өө болган, ооң ээзи – Алдын-Херел Дөрбет-оол Романович, III-кү черни Каа-Хем кожууннуң өө алган, өгнүң ээзи Ондар Чойган Алексеевич болган.
Идепкейлиг киржилге дээш хүндүлүг бижиктерни эң ыраккы кожууннар, Тожу биле Тере-Хөл кожууннары, алган[2].
Тулган малчыннар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Өглер хоорайжыгажынга тулган дээн малчыннарны шаңнап-мактаар байырлал болуп эрткен. Наадымның чемпионнары 17 малчын болган. Олар Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының бирги чергениң дипломнарын болгаш үнелиг шаңналдарны алганнар[2].
- Адыя Шолбан Васильевич – Тес-Хем кожуунда «Чодураа» аттыг күрүнениң чаңгыс предприятиезиниң малчыны;
- Баажай Зинаида Санчылдаевна – Эрзин кожууннуң Мөрен суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Быянды Павел Кускеевич – Каа-Хем кожууннуң Бурен-Бай-Хаак суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Кол Ирина Павловна – Тожу кожуунда «Өдүген» аттыг муниципалдыг чаңгыс предприятиениң ивижизи;
- Донгак Роман Викторович – Улуг-Хем кожуунда «Ангорка» аттыг муниципалдыг чаңгыс предприятиениң өшкүжүзү;
- Инюткин Александр Валентинович – Бии-Хем кожууннуң Аржаан сууурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Иргит Марс-оол Хулер-оолович – Мөңгүн-Тайга кожуунда «Мөген-Бүрен» аттыг күрүнениң чаңгыс предприятиезиниң хойжузу;
- Маадыр Хаяжык Хертекович – Бай-Тайга кожуунда «Бай-Тал» аттыг күрүнениң чаңгыс предприятиезиниң малчыны;
- Серээ Борис Чалдыг-оолович – Кызыл кожуунда «Баян-Кол» аттыг көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң улуг малчыны;
- Монгуш Юрий Балчырович – Таңды кожууннуң Балгазын суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Ондар Айдыс Арбай-оолович – Сүт-Хөл кожууннуң Кызыл-Хая суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы
- Монгуш Сакта Биченекович – Чөөн-Хемчик кожууннуң Баян-Тала суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Ондар Шолбан Монгежикович – Чеди-Хөл кожууннуң Элегест суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Ондар Чингиз Чкаловович – Өвүр кожуунда «Кошкарлыг» аттыг көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң хойжузу;
- Сундуй Айланмаа Монгушевна – Чаа-Хөл кожууннуң Чаа-Хөл суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы
- Хертек Аянды Алексеевич – Барыын-Хемчик кожуунда «Алдын-Булак» аттыг муниципалдыг чаңгыс предприятиениң малчыны;
- Чигжит Саяна Чуксуковна – Тере-Хөл кожуунда «Балыктыг» аттыг көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң сарлыкчызы.
Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының ийиги чергениң дипломнарын болгаш үнелиг шаңналдарны дараазында мурнакчы малчыннар алган:
- Дижитмаа Мерген Орус-оолович – Тес-Хем кожууннуң Ак-Эрик суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Донгак Чинге-Тараа Наданович – Өвүр кожуунда «Адарган» муниципалдыг чаңгыс предприятиениң малчыны;
- Иван-оол Аяс Кужугетович – Барыын-Хемчик кожуунда «Алдын-Булак» аттыг муниципалдыг чаңгыс предприятиениң малчыны;
- Иргит Эректол Шалович – Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының малчыны;
- Кенден Шолбан Саарович – Чаа-Хөл кожууннуң Шанчы суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Самбуу Николай Алексеевич – Тожу кожуунда «Шулуң» аттыг көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң ивижизи;
- Кунгаа Барысмаа Божааевна – Эрзин кожууннуң «Уургай» аттыг көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң малчыны;
- Маады Светлана Васильевна – Бии-Хем кожууннуң Хадың суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Монгуш Вячеслав Михайлович – Каа-Хем кожууннуң Суг-Бажы суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Кужугет Борис Достакович – Кызыл кожууннуң Кара-Хаак суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Найдан Орлан Иванович – Тере-Хөл кожууннуң Шынаа суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Ондар Василий Дыгбашович – Сүт-Хөл кожууннуң Алдан-Маадыр суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Ооржак Вячеслав Чадамбаевич – Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Үзүү суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Салчак Херел Харлыг-оолович – Мөңгүн-Тайга кожуунда «Малчын» аттыг күрүнениң чаңгыс предприятиезиниң малчыны;
- Сарыглар Орлан Бавуулайович – Чөөн-Хемчик кожууннуң Хайыракан суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Тонгак Хулер-оол Домур-оолович – Чеди-Хөл кожууннуң Ак-Тал суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Чалбак Чодураа Викторовна – Таңды кожууннуң Межегей суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы.
Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының үшкү чергениң дипломнарын болгаш үнелиг шаңналдарны дараазында мурнакчы малчыннар алган:
- Донгак Алдын-оол Дыртый-оолович – Өвүр кожуунда «Торгалыг» аттыг муниципалдыг чаңгыс предприятиениң малчыны;
- Иргит Тайбын-оол Николаевич – Мөңгүн-Тайга кожуунда «Малчын» аттыг күрүнениң чаңгыс предприятиезиниң малчыны;
- Кол Саита Чичеевна – Тожу кожууннуң Ий суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Конгар Чылгычы Алексеевич – Улуг-Хем кожууннуң Чодураа суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Кужугет Дарья Хомушкуевна – Бай-Тайга кожуунда «Сарыг-Хая» аттыг көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң малчыны;
- Ооржак Мая Комбул-ооловна – Барыын-Хемчик кожууннуң Шекпээр суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Монгуш Омак Кызыл-оолович – Кызыл кожууннуң Шамбалыг суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Кыргыс Олеся Сергеевна – Бии-Хем кожуунда «Туранның» аттыг кызыгаарлыг харыысаалга ниитилелиниң хойжузу;
- Кыргыс Хеймер-оол Хаяваевич – Чеди-Хөл кожууннуң Чал-кежик суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Монгуш Сарыг-оол Сертен-оолович – Сүт-Хөл кожууннуң Кара-Чыраа сууурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Мунзук Владислав Доржуевич – Тере-Хөл кожууннуң Шынаа суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Ооржак Виктор Карбыевич – Таңды кожууннуң Успенка суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Очуржап Николай Чингин-оолович – Чаа-Хөл кожууннуң Чаа-Хөл суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Оюн-Лоозанмаа Мария Бижековна – Тес-Хем кожууннуң Самагалдай суурунда ферма ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Чачыр-оол Эрес Сотович – Чөөн-Хемчик кожууннуң Хайыракан суурунда амы-хууда дузаламчы ажыл-агыйының башкарыкчызы;
- Чоодур Уранай Самбиловна – Эрзин кожууннуң «Бай-Хөл» аттыг көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативиниң малчыны;
- Чугаев Михаил Викторович – Каа-Хем кожууннуң Уст-Бурен суурунда ферма ажыл-агйының башкарыкчызы.
Аныяктар хүрежи[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Аныяктар хүрежи 2016 чылдың 8 айның 13 хүнүнде болган. 140 хире мөге киришкен.
Хүрешти Баткар Баасаң шүүлген – аныяктар Наадымынга 3 дакпыр тиилекчи болган, төөгүлүг Хүреш болган.
Кол хүреш[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
2016 чылдың август 15 хүнүнде «Хүреш» стадионунга тулган дээн мөгелер аразынга малчыннар байырлалынга база ТАР-ның 95 чыл оюнга тураскааткан хүреш болуп эрткен. Аңаа 239 мөге киришкен. Мөгелерниң ачыр-дачыр хүрешкениниң соонда, дараазында мөгелер шаңналдыг черлерни алган.
5-тен 8-ки черлерни: Кара-Сал Седен-Очур (Тываның Арзылаң мөгези), Моңгуш Сылдыс (Тываның Начын мөгези), Моңгуш Айдың, Баткар Баазаң (Аныяктар хүрежиниң шүүкчүзү); 4-кү черни Куулар Аңгыр алган, 3-кү черни Тываның Начын мөгези Моңгуш Алексей алган. 2-ги черге Отчурчап Айдың төлептиг болган. Бодунуң удурланыкчызы Айдың Отчурчапты октааш, Түлүш Сайын-Белек шүггеш, 1-ги черге төлептиг бооп, Наадым-2016 хүрежиниң чемпиону болган[3].
Ча адары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
2016 чылдың август 12-13 хүннеринде «Хүреш» стадионунга ча адар маргылдаа болуп эрткен. Аңаа херээжен улус аразынга Даяна Бүрбү эң-не хөй санны аткаш, Наадымның тулган чемпиону болган. Эр улус аразынга Эчис Доржуккай тыва чадан кара адарының талазы-биле өскелерден бедик мергежилдиин көргүзүп, бирги черге төлептиг болган. Херээжен улус аразынга 30 метр черге борбактап каан баг адар маргылдаазы болган, эр улус аразынга 40 метр черден кара адар маргылдаа болган.
Чемпион болган ча адыкчыларының кайызынга-даа «Тыва Республиканың Мергени» деп аттарны тывыспышаан, Наадым чемпионнарының медальдары-биле, 30 муң рубль акша шаңналдары-биле демдеглээн[4].
Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- ↑ В 2016 году праздник тувинских животноводов - Наадым - будет отмечаться 15 августа в Кызыле
- ↑ 2,0 2,1 Эрзинский район занял первое место в конкурсе юрт Archived 2017-03-12 at the Wayback Machine
- ↑ Анализ об участии борцов из кожуунов в Чемпионате РТ по борьбе хуреш среди сильнейших борцов...
- ↑ «Шын» солун, № 97 (18830), 2016 ч. ар. 1.