Перейти к содержанию

Хертек, Яков Шанмак оглу

Википедия деп сайттан

Яков Шанмак оглу Хертек

Төрүттүнген хүнү: 1935
Төрүттүнген чери:
Мөчээн хүнү: 2006
Альма-матер:
Эртем деңнели: кандидат филологических наук[d]

Хертек Яков Шанмак оглу (1935-2006) – филология эртемнериниң кандидады, Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы.

Хертек Яков Шанмак оглу Тыва Арат Республиканың Өвүр кожууннуң Хандагайты суурунга төрүттүнген[1]. Чадаананың 1 дугаарлыг ортумак школазын дооскаш[2], Кызылдың Күрүнениң башкы институдунуң төөгү-филология факультединче кирген. 1961 чылда Тес-Хем кожууннуң Кызыл-Чыраа сес чыл ортумак школазынга директорлап ажылдаан.[2]. 1962 чылда ТНИИЯЛИ (ТГТШИ) ажылдап эгелээш, аңаа 41 чыл дургузунда ажылдаан. Москва хоорайның Дыл эртеминиң Институдунуң (1965-1967) аспирантуразынга өөренген. 1971 чылда ол бот-өөредилге-биле Кызылдың обкому-биле СЭКП чанында Марксизм-ленинизм университедин дооскан. 1980 чылдан 2002 чылга чедир Дыл болгаш үжүк-бижик секторунуң эргелекчизи кылдыр ажылдап чораан. 1980 чылдарда Я.Ш. Хертек Термин комиссиязының даргазының оралакчызы болуп ажылдап турган.

Эртем ажыл-чорудулгазы

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ооң эртем талазы-биле кол сонуургалдары – тыва дылдың лексикографиязы, фразеология база диалектологиязы[2]. 1975 чылда Я.Ш. Хертек кандидат диссертациязын чедиишкинниг камгалаан темазы "Амгы тыва дылдың фразеологиязы", ооң соонда монография кылдыр үндүрген. Ында тыва фразеологияның грамматиктиг тайылбыры болгаш утка аайы-биле аңгылаарының ниити айтырыглары кѳрдүнген. Оон аңгыда, чамдык түрк дылдарның болгаш амгы моол дылдың фразеологизмнериниң деңнелге анализин кылган[2]. Диалектология айтырыгларын кылып турган, чижээ диалектилер Тожу, Бай-Тайга кожууннарның, сөс адаар аяннары Өвүр, Улуг-Хем кожууннарның, Кара-Хөл сумона[1]. Чугаа культуразының айтырыгларын база тыва дылдың литературлуг нормаларын ол тайылбырлап турган база Тываның "Улуг-Хем" чогаалчылар альманагынга парлап үндүрүп турган база республиканың солуннарынга. Ооң шинчилели элээн улуг салыышкын киирген чүгле тыва филологияның хүгжүлдези эвес, ындыг болза-даа база тюркологияның, ылаңгыя Сибирьниң фразеология кезектери дылдарын өөрениири[2].

  • "Тыва-орус фразеология словары" (1975)
  • "Орус-тыва фразеология словары" (1985)
  • "Тыва-орус словарның" тургузукчузу турган (1968)
  • "Орус-тыва словарь ниитилел-политиктиг терминнер" (1979)
  • "Орус-тыва словарь" (1980)
  • 20 ажыг чыл удуртукчу турган кол ажылдарны чогаадыры "Тыва дылдың тайылбырлыг сөстүү" (l дугаар том, 2003)
  • Тыва АССР-ниң алдарлыг эртем ажылдакчызы
  1. 1,0 1,1 Хертек Яков Шанмакович (р.03.10.1935) : канд. филол. наук, засл. деятель науки Тув. АССР // Ученые тувинского института гуманитарных исследований : (к 60-летию ин-та) : биобиблиогр. справочник. - Кызыл, 20015. - С.142.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Даржай А.В. Яков Шанмакович Хертек : 75 лет со дня рождения / А.В. Даржай // Люди и события Тувы : календарь-хронограф 2015 / "НБ. им. А.С. Пушкина респ. Тыва", Тув.ин-т гуманит. исслед., Нац. музей Респ. Тыва ; сост. : А. Д. Хобига, Е.М. Ак-кыс, Ч.Э. Монгуш ; редкол. : У.П. Бичелдей (и др.) - Кызыл, 2014 - С. 91.