Улуг-Хем кожууну

Улуг-Хем кожуун

Хайыракандан дагдан барыын талаже көрүш

Улуг-Хем кожууну — Россия Федерациязында Тыва Республиканың муниципалдыг образованиези (муниципалдыг кожууну).

Кожууннуң эрге-чагырга төвү — Шагаан-Арыг хоорай.

Шөлү - 5335,40 км². Чурттакчы чонунуң саны - 19 094 кижи (2017). Национал тургузуу - тывалар, орустар. Шажынчы тургузуу - буддистер, православ шажын. Автомобильдин кодунуң дугаары - 17. Куржаг шагы - MSK+4 (UTC+7).

Хемнери - Енисей, дагның хемнери - Кара-Суг.

Саян-Шушен суг шыгжамыры. Шагаан-Арыгның чанында Далай-Ламаның ыдыктап каан Хайыракан даа турар.

Девискээр үлээри

Шагаан-Арыг;

Сумулар чизези. Улуг-Хем кожуунда он чурттакчылыг чер чаңгыс хоорай тургузуу болгаш тос суурлар.

• Көк-Чыраа сумузу, төп сууру Арыг-Бажы;
• Арыскан сумузу, төп сууру Арыскан;
• Арыг-Узүү сумузу, төп сууру Арыг-Үзүү;
• Иштии-Хем сумузу, төп сууру Иштии-Хем;
• Ийи-Тал сумузу, төп сууру Ийи-Тал;
• Торгалыг сумузу, төп сууру Торгалыг;
• Хайыракан сумузу, төп сууру Хайыракан;
• Чааты сумузу, төп сууру Чодураа;
• Эйлиг-Хем сумузу , төп сууру Эйлиг-Хем

Онза солун черлери

• Хайыракан даа
• Оваа Он-Кум
• Буура даг
• Ак баштыг көжээ (даштан тудуп кылган тураскаал)
• Каньон Кызыл-Эл
• Сенек аржааны
• Сыын-Чүрээ даг
• Саян-Шушене суг шыгжамыры
• Даг-Ужу чержигеште тураскаал
• Этнокультурлуг комплекс Белдир-Кежии

Алдарлыг кижилери

Эртемденнер: Сат, Шулуу Чыргал-оолович, Очур Владимир, Бичелдей, Каадыр-оол Алексеевич, Аракчаа, Кара-кыс, Бавуу-Сүрүң Мира, Кызыл-оол Илья;

Чогаалчылар: Пюрбю Сергей Бакизович, Кудажы, Кызыл-Эник Кыргысович, Сарыг-оол, Степан Агбаанович, Көк-оол, Виктор Шогжапович, Даржаа Алдын-оол, Мижит, Эдуард Баирович.

Алдарлыг тоолчулар: Баазаңай Түлүш, Чүльдүм-оол Андрей, Шойдак-оол Ховалыг;

Төлептиг артистер: Дамба-Даржаа Дмитрий, Намчылак Сайын-Хоо, Барынмаа Дадар, Доңгак Вячеслав, Кара-оол Софья, Көшкендей Игорь, Кошкендей Айдысмаа, Мортай-оол Луиза, Сат Саяна, Саржат-оол Александр, Сарыг-Хуурак Римма, Айдаш Барынмаа.

Композиторлар: Оюн Аяна, Базыр-оол Солаан, Сат Сорук, Бегзи Каадыр-оол, Мохов Илья.

ТАР-ның төлептиг удуртукчулары: Адыг-Түлүш Хемчик-оол, Адыг-Түлүш Чүлдүм,

Тыва Республиканың төлептиг удуртукчулары: Кара-оол, Шолбан Валерьевич.

Алдарлыг мөгелер: Доңгак Балчый-оол, Доңгак Бегзи-Хуурак, Базыр-Тараа Василий, Мөңгүл-оол Биче-оол, Доспан Найдан-оол, Бүрбү Дадар-оол, Биче-оол Владимир, Данзы-Белек Сергей, Ондар Суур-оол.

Дөзүк

1. Улуг-Хемниң чагырга чериниң сайтызы.
2. Тыва чуртунда хоорай, сумулар чизези. Archived 2016-06-24 at the Wayback Machine